Full text of "Che la linguiferio"

See other formats

HERDER SA 


CHE LA 
LINGUIFERIO 


Originala Ido-novelaro 





Editerio Sudo 
2021 


Herder Sa 


CHE LA LINGUIFERIO 


Kolekturo de 16 original Ido-rakonti, 
kun prefaco da Goncalo Neves 


Editerio Sudo 


(a 


Espinho, Portugal 
marto 2021 


Che la linguiferio 

Autoro: Herder Sa 

Espinho, Portugal 

Todos os direitos reservados / Omna yuri rezervita 
Verko en Ido (Idolinguo, Linguo Internaciona di la Delegitaro) 
© Herder Sa 

( Editerio Sudo — Goncalo Neves (prefaco e glosario) 
editerio.sudo O gmail.com 

Revizita da Gongalo Neves e Partaka 

Imajo sur la kovrilo: Pixabay.com 

Imajo sur la dopa kovrilo: Pixabay.com 


TABELO DI KONTENAJO 





PREFACO: ss ss I a LJ 4 
ADAM: ses RO 10 
DU DISPUTEMI... sss raro a SG SAN 25 
HIERE, CISTA FEUVI O sss sss liste 33 
EASAUTORO sss ke li E o stos sene dia, 45 
LA BOTANIKISTO MARSATRA...........................eeseeessees ine ineeino 53 
LA KAFEERIO DIL MAESTRI...........................eeesseesseessnesineeino 60 
MUNCH, O LA MILITO DIL MASHINI ...................................... 68 
ASSTEBO=-VENDISTO seeing en A aminta 73 
MARIETA 3.5. speson rto sa Sk NA 76 
MONSINIOR O ssp ansia pe doen bao 87 
NOAH ELA SEEEFANTO sss po a dn id 98 
OR Kio ti acia Ls 102 
RAPORTO ae aleer steato SR rocabil gra ao ges korta sado NE Rn 112 
SIORINO CLEMENS E LA ROBOTO sesers 124 
CHE: EA EIN GUIBERIO cocos 133 
LA DOMO QUA PAROLIS NUR LA ANGLA............................ 136 


GLOSARIO “sus oA A o 148 


PREFACO 


Herder Sa, nomo pasable konocata en Idia, es la 
pseudonimo o — quale il ipsa expresis lo — la “plum-nomo”! 
di Sady Miguel Rataichesck, Idisto naskinta en 1939, en 
Ascurra, en Santa Catarina, sudala stato di Brazilia. Il habitis til 
matura evo en Blumenau, en la sama stato, havas du filii e tri 
nepoti e nun, kun sua spozino, habitas Florianópolis, sur la 
insulo Santa Catarina, chef-urbo dil samnoma stato. 

Sa, nun retretinta, esis jurnalisto, docisto (pri la Franca 
linguo) en liceo statala, advokato e direktisto en korto judiciala. 
Il studiis la Franca, l'Italiana, la Hispana, la Germana ed anke 
plura lingui auxiliar: Interlingue-Occidental, Novial (surfacale) 
e, definitive, Ido. 

Sa debutis en Idia en 2000 per mesajo en la Yahoo-grupo 
Idolisto,” en qua il respondizis komento da Michael Talbot- 
Wilson pri la verko Evangelio da Santa Lukas, tradukita da 


Linus Kauling en 1926.” De lore il ne cesis partoprenar la Ido- 


!Mesajo 6623 en la Yahoo-grupo Idolisto (2002-07-10). 
2? Mesajo 3262 (2000-08-21). 
3 Nun disponebla che: www.ido-vivo.info/evangeliolukas.pdf 


vivo di ta grupo, pasable ofte, kelka-foye mem intense, quankam 
kun kelka interrupti, til olua klozeso en 2020. 

Precize per ta mesaji es posibla kelke levar la velo qua 
kovras lua figuro e konoceskar ulo (tamen ne multo!) pri lua 
pensado, konoci, interesi, preferi e prizi. En mesajo adresizita a 
sua samlandano Geraldo Boz Junior, il asertas ke en Idolisto il 
es “simpla Ido-lektanto od Ido-lernanto”,* ma ta aserto montras 
troa modesteso, nam il ofte kontributas per interesiva mesaji: 
exemple, responde a Don Gasper, il donas detali pri Abelardo de 
Sousa (1920-1986), Brazilian Volapikisto. ” Tempope il revelas 
anke personal detali, exemple, sua opiniono pri futbalo“ o pri 
certena televizion-programi, quin 1l, responde a James Chandler, 
judikas kom “universala plago”.” 

Tamen lo precipua es lua kulturozeso,* lua interesi e 


konoci lingual e literatural. En 2005 il audacas publikigar, anke 


en Idolisto, sua original poemo “Pro quo?”,”qua meritas quika 


“ Mesajo 5454 (2001-11-24). 

5 Mesajo 5463 (2001-11-26). 

6 “Me devas anke dicar ke me prizas la futbalo kom spektajo, sen 
ecesaji o fanatikesi” (mesajo 6568, 2002-07-01). 

7 Sa hike aludas Big Brother e “nauzeiganta e pestoza similaji” 
(mesajo 6741, 2002-08-08). 

$ Quon montras, exemple lua mesajo 6789 (2002.08-15) pri Karl 
Raimund Popper (1902-1994), Austriana-Britaniana cienco- 
filozofo. 

? Mesajo 13326 (2005-01-27). 


laudo da Partaka.'” Tamen, segun semblo, pro troa modesteso o 
manko di su-fido, Sa ne inklinesas a montrar sua original 
produkturi e preferas publikigar tradukuri, exemple, la unesma 


chapitro di Pinokio, qua aparis en Idolisto en l'antea yaro.'' 
Anke en Progreso il aparigis nur tradukuri: 


e “Lamento dil Oficiro pro sua kavalo mortanta”, poemo 
da Cecilia Meireles (1901-1964), Braziliana poetino 
ed anke profesoro e jurnalisto, pri qua il publikigis, en 
la sama numero, kurta biografio (2003, n-ro 327, p. 9- 


11). 


e “Ye un kloko matine”, “La desespero dil oldino”, “La 
ludileto dil povro”, ek La splino di Paris,'” prozo- 
poemi dal Franca klasiko Charles Baudelaire (1821- 
1867) (2004, n-ro 332, p. 23-25). 


e “La bela Dorothée”, poemo dal sama autoro e del sama 


verko (2008, n-ro 341, p. 9-10). 


10 “Brave, Herder! / Tre bela poemo! / Recevez mea sincera gratulo ed 
amikal saluto!”” (mesajo 13327, 2005-01-28). 

!! Mesajo 11746 (2004-04-12). 

12 Le Spleen de Paris (1869), postuma prozo-poemaro, konocata anke 
kom Petits poèmes en prose (“Mikra prozo-poemi”). 


Segun Bibliografio di Ido (2000),' Sa publisis nur du 
libri: 


e Charles Baudelaire: La splino di Paris. 2012. Per Lulu. 
120 p. 

e Lao Ce: Tao Te Ching (segun Angla tradukuro da 
Man-Ho Kuok, Martin Palmer e Jay Ramsay). 
Hilversum, 2019, 47 p. (pdf-edituro). 


Do, itere tradukuri. Pro to me astonesis kande, sat recente, 
Sa, tre timide, komencis sendar a me plura poemi e noveleti 
original e, precipue, kande me recevis la listo de lua verki, quin 
il insisteme nomas “amatorala skribaji” e qui, maxim-granda- 
parte, “dormas en kayeri e kesti””. Nu, ica listo kontenas la tituli 
di 9 poemi original (kun la indiko “edc....”, quo montras olua 
nekompleteso), 11 poemi tradukita e 22 prozo-verki tradukita. 
La tradukita autori es multa e montras la multeso di lua interesi: 
Baudelaire, Carlo Collodi, Saint-Exupĉry, Jules Renard, 


Bertrand Russel, Lao-Tse, Jerome K. Jerome, Nikolai Gogol. 


13 Nun disponebla che: https://archive.org/details/bibliografio-di-ido- 
3ma-ed-2020 


Nu, sat longa listo! Pro quo ol ne divulgesis antee? L”autoro ipsa 


explikas lo en quaza prefaco di ta listo: 


“Nunadie, same kam ta-tempe, [t.e. en la tempo kande il 
skriptis la verki] me ankore ne pensas pri divenar idist autoro, 
nam, me mustas konfesar, sen falsa modesteso, ke me indijas plu 
bona konocado dil Linguo ed anke ne havas forci por “brandisar 


la plumo”.” 


Nu, me havas altra opiniono. Es ya vera ke lua verki 
bezonas kelka lingual poliso (probable pro lua nekontinua 
kontakto kun Ido), ma to apene afektas lia intrinseka valoro. Me 
do rezolvis, unesme, redaktar, revizar, korektigar e titulizar lua 
poemaro, qua aparis en februaro di 2021.!“ 

Quik de la komenco me opinionis ke anke lua rakonti 
meritas kompileso ed editeso. La redakta e reviza laboro, 
evidente, esis multe plu tempivora e komplikita kam en la kazo 
dil jus aludita poemaro, nam ica texti es plu ampla, e skriptar 
rakonti es plu ardua tasko kam kompozar poemi. 

Tamen me sucesis konkluzar la tasko, e nun me povas 
prizentar verko que, ulasence, es unika en la historio dil Ido- 


literaturo. Advere, segun quante me savas, til nun aparis en Ido 


14 https://archive.org/details/spegulo_qua_reverberas_sun-levi 


nula originala rakonto-libro tam ampla kam ica, quankam ja 
editesis dispersita Ido-rakonti tre valoroza (kom broshuri o en 
revui). 

La temi dil rakonti da Sa es diversa: amikeso, religio, 
avideso, krueleso kontre animali, vicinal relati, la mestiero 
skripteral, exterterani, roboti, spacal voyaji e, precipue, plur- 
foye, lingui (quo justifikas la titulo quan me selektis por la 
kolekturo: titulo quan me simple prenis de un del rakonti e 
prizentis al autoro, ilqua konsentis). Plura rakonti spicizesas per 
literatural reminici pasable subtila, qui atestas la kultorozeso dil 
autoro ed igas olti plu interesiva e plu instruktiva. 

Me joyas ke la bela Linguo Internaciona di la Delegitaro 
atraktis la autoro e ke me havis la privilejo kontributar al aparigo 


di ca verko. 


Goncalo Neves 


ADAM 


La arivo 


Adam. Me nomesas Adam. 

Unesma  sekures-oficiro dil astronavo  Astra-1, 
partoprenanta, en la Galaxio X, explorado dil planeto X3Y2, la 
Verda Planeto. 

Injenioro, medicinisto, expertizero pri exploriva survey- 
aparati. Por plu propre parolar — la sherif, — quale 1l”amiki 
astronauta sur-nomas me. 

Me esas ja glitanta ad-infre en mea spacal naveto, LIB-1 
(de “Libelulo”), dum ke l'astronavo-matro, Astra-1, orbitagas. 

Durado di decenso til nun: duadek minuti. Pos du minuti, 
me ter-venos. Tamen la planeto ne esas Tero, ma la planeto 
X3Y2. Me esas parolanta kun Harvey, la komandanto. 

— Adam hike, omno O.K. — me dicas. 

— OK, — repetas Harvey. — Ni akompanas tu. Me anke 
volas dicar... 

Bruisi, krii, voci, tumulto, sono di sireno iruptas en la 


komunikajo, ma: 


10 


— Damnesas! — klamas Harvey. — Fai... atencez! Fairo! 
Fairo! 

— Quo eventas? — me questionas. 

Nur la sono dil sireno repetesas en la audili. 

Me duras lente decensar vers la planeto. 

— Hola, LIB-1 parolanta. Harvey, quo eventas? Hola, 
Astra-1. 

Nulu respondas tra la son-komunikili. 

La konekt-kapsulo duras glitar aden X3Y2 

Me examenas la flug-sistemi. Omno funcionas quale 
expektita. 

Me ad-justigas lasta detali por la ter-veno. LIB-1 
proximeskas al sulo, lente extensas sua stala araneatra gambi e 
milde ter-venas. 

Me ek-swichas la kontroli. 

Nur la zumado de la radio e del aero-ventizili duras 
funcionar. 

Me repetas: 

— Harvey, per Kristo! Parolez! Quo eventas? Hola, Adam 
hike, LIB-1 vokanta... 


Me anxioze vartas. 


1 


Dume, rapida regardeto tra la luki di LIB-1. Unesma 
vidajo: somerala suno varsanta su super vali, foresti, lagi. 
L”ensemblo aspektas vasta, ne-reala gardeno. 

Ka to esas posibla? Katastrofo sur Astra-1? Explozo! Ka 
mortinti, transvivanti, ka vunditi? Ka me esos kondamnita restar 
sola sur ica planeto? E me ne esas mem natur-exploristo. Kad 
ulo ne-remediebla, sen-espera eventis sur Astra-1? 

La voco dil chef-injenioro, dum ankore esar sur Tero, 
kelka semani ante nun, resonas en mea memoro: 

— Adam, kaze ke ulo ne previdita eventos, ne suciez, 
restez tranquila e, precipue, restez sempre proxim LIB-1. Ni 
sokursos tu. Ne trublesez, quo povas eventar? 

“Ma nun, sokurso, ek-ube?”, me pensas. 

Me probas la radio-kanal-komunikili itere. Nulo. Me 
regardetas ad-extere. Fore, ulo. Ka maizo- o kano-agri? Nura 
impresuro. 

Dum du hori me restas en la navo insistante per la radio- 
komunikili. Mentale me revizas mea instrucioni pri la des- 
embarko ed anke kelke foliumas abordala manuo-libri. La 
rezulto di la pre-explori sur Astra-1, poka hori ante lore, esabis 
bona. Atmosfero preske identa a ta di Tero. Bona vivo- 


kondicioni, segun semblo. 


12 


Me en-swichas la auxiliara inspekt-aparati e l' atmosfero- 
servili por konfirmar. 

Nova regardeto ad-extere. Nul balde minacanta atako da 
militero o militala sovaji, feroca bestii od homatra indijeni. Me 
ne-volunte ridetas. Arbori, arbusti, foresti, lagi, explozo di flori, 
mili de flori, cirkume, til fora disto. 

Quale deskriptar ica gardeno facinanta? Me restas 
perplexa e murmuras a me ipsa: 

— Paradizatra gardeno. 

Me probas itere kontaktar Astra-1. 

Nulo! 

Me lente ek-iras la konekt-kapsulo e konservas metita mea 
kasko spacala — pro l”aero, omnakaze. Me kunportas armo. On 
nultempe savas... 

Me devas exploradar la loko por fine liberigar l'areo por 
Paltra kosmonauti. Ma... 

Ka li ankore vivas? Ka li ankore venas? 

E quik lor pazar ad-extere sur la planeto mea personala 
instrumenti konfirmas: l'aero esas bona, mem plu bona kam olta 
di Tero, on povus dicar! “OK til nun”, me pensas. 

Pos cirkum-regardar, unesme per la multa-direciona 
televizionala imaji di mea kasko, me desmetas ol e longe aspiras 


la aero. Pura, nula pulmonala veneno. Ma, malgre la viziono 


13 


idiliatra dil peizajo, ulo super-pasas mea impresuri: la memoro 
pri mea astronauta kompani. E kande me klozas mea okuli, esas 
lia imaji luktanta kontre flami ed explozi quin me vidas. 

Dum instanto, semblas a me vidar rapida lum-cintilo fore. 
Me prenas bi-lorneto e profunde exploras la vasta ceneyo. Nulo. 

Ka mirajo, imaginajo? 

Pos bone examenar olu, me riskas gustar frukto de arboro 
proxima (on instruktabis ni pri la manjado di oli). Tre dolca, sen- 
venena. Me anke decidas probar l'aquo. Ka venenizita? Me ne 
savas pro quo, me kelke ridetas. E pos ad-juntar ad olu kelka 
kemiaji quin me kunportabis, me prenas portebla glaso e 
drinkas. Me nulo sentas, e ne falas mortinta. 

Me par-examenas mea situaciono. Quon facar? Ne-utila 
probar atingar la navo-matro per LIB-1; pluse, kaze ke to esus 
ankore posibla, tamen, kad ankore existas navo-matro? Altra- 
latere, la fuelo-rezervi di LIB-1 esas limitizita, la konekt-naveto 
ne esas taxio kapabla sen-cese ad-irar l'astronavo e retro-venar. 

Me havas provizuri — manjaji e drinkaji en la konekt- 
kapsulo. Ed abundeganta frukti ed aquo, extere. Ka me restos 
hike por sempre? Me exploras la cirkuma loki. Me sentas me 
quaze Crusoe-atra naufrajinto jetata adsur la plajo. Kad esas 
kanibali hike? Ka me trovos ula ped-traco ulaloke? Ka me 


renkontros ula Friday (“Venerdio”), quale sur-nomesas l'altra 


14 


protagonisto dil romano da Daniel Defoe? Me regardas cirkume. 
Nur la vejetala e floroza maro e la ne-cesanta zumado dil insekti. 

La hori pasas. 

Me retro-venas a LIB-1 e probas la radio-komunikili itere. 
Ne-utile. 

La noktesko esas agreabla. La luno ja levas su en la 
horizonto. 

Me certe decidos dormar interne di la kapsulo evidente. 
Me pensas pri manjar e drinkar kelko ma, ta-instante, me ne 
hungras, nek durstas. 

Me kushas me sur la sulo en libera aero. 

La ciel-observado kelke distraktas me. Ne-konocata 
stelaro. Fora galaxii. Mikra luno redatra flotacanta quale boyo 
en la nokto, tra nebuli. Altra mondo, altra luno, altra cieli, me 
murmuras. 

Plusa hori pasas. 

Me en-iras la kapsulo e probas dormar. 

Me dum un horo somnoletas e, fine, fatigita, dormeskas e 


destranquile dormas preske til la matino sequanta. 


15 


Unesma semani 


“Robinson, unesma jorno”, me pensas lor vekar. La suno 
komencas levar su. 

Nova ne-utila inspektado dil cirkumaji e di la fora disti, 
per bi-lorneto, ed anke, per la kapsulo-instrumenti. 

Kelka jorni pasas, e me nur marchas, ad-hike, ad-ibe, ne 
for la konekt-aviacilo. 

Pos preske du semani, subite, la voco di Harvey, ye la 
radio-komunikilo, meze di forta kraketado. 

— Adam? Hola! Hike, Astra. Quale tu standas? 

— Hola! — me dicas. — Bone, me standas bone. Per la 
diablo, Harvey, quo eventis? 

— Lietnanto... Adam... Ni havis grosa trublo pro fairo ed 
explozo surnave. (KRAKETADO EN LA RADIO). Ni perdis 
LIB 2 e 3. Oli komplete destruktesis. Astra-1 subisis generala 
domaji, preske omna-loke surnave, pro explozo proxim la 
centrala mashino. Kauzo til nun ne konocata. Per la venonta 
resursi di Astra -2 — me ja kontaktis li — muntisti, remplas- 
materiali edc. certe arivos balde e ni povos lore reparar preske 
omno. — Il pauzas dum instanto e ad-juntas: — ecepte la du 


konekto-aviacili, regretinde. 


16 


— Esas pluse, Adam. Ni balde komplete perdos itere 
radio-signalo, nam la satelital extera komunik-dishi, quin ni ta- 
instante mi-reparis, esas plu komplete reparenda e ni ne povos 
inter-parolar dum kelka tempo, ad-minime til ke la sokurso-navo 
di Astra-2 arivos e la reparadi facesos. Ni mustas vartar... tu 
mustas vartar... tu ne povas nun ri-venar. La konektili-staciono 
esas grave domajita. Ni mustas vartar... 

— Ka vunditi? — me interruptas lu. 

— No!... — il tacas, ma balde ri-komencas — bone... 
kelki... Taylor vundesis, perdis fingro, la mikra fingro en la 
explozo (IL EMISAS UL-SORTA RIDADO). Askoltez, tu 
mustas vartar dum kelka semani, ka tu komprenas? (NOVA 
KRAKETADO DE LA RADIO.) Tu mustas... 

— Yes? — me respondas. — Harvey! — me balbutas. — 
Me ad-portos to quon me kolektos, fotografuri, imaji, arkivi... 
Esas planeto extraordinare bela pro olua splendideso naturala. 
Ne esas homi od altra enti, ad-minime til ica instanto ed en la 
cirkumaji. Me instalos sensori... 

Ma me ne finas la frazo ed anke nulo pluse audesas. 

“Yen! E nun?”, me questionas me ipsa. 

L'altra LIB — la 2, komandata da Taylor, e la 3, sub la 
direktado da Ubers, amba (ne l'astronauti, Taylor ed Ubers, 


amiki e kompani, — ma la konekt-kapsuli) domajita! Bone, 


17 


ecepte Taylor, vundita pro la sekita fingro! Juste li, la natur- 
ciencisti, ne decensos al planeto. Quon divenos I'explorado? 
Quon facar sen la naturo-ciencozi, sen lia partopreno? Certe, nur 
surfacale cirkum-exploradar, observar, inspektar, forsan 
registragar kelko. De nun, to esos mea omna-dia apene 
signifikiva laboro. Me esas, me ja dicis lo, nur la sheriff, la 
“vedeto”, la ushero, ka ne? 

Me quaze vidas la du exultant amiki, cirkum-iranta la 
fantastika gardeni, meze di festo di maiflori, ailanti, alburni, 
angeliki, jalapi, tragakanti, pini... quale du pueri kuranta tra 
forestoza val, quale kindi, exultanta lor renkontrar ula ne- 
versimila varietato di planto, kolektanta spori, fungi, folii, 
examinanta vermi, insekti, stoni... Mea mento flueskas pro la 
nomaro di la bunta floraro, quale se la flori ipsa emisus sua nomi 
per odori e parfumi. 

Me stacas, regardante kelka fisheti natanta ad-hike, ad-ibe, 
en lageto. “Karcerani”, me pensas, “karcerani dil lageto, same 
kam me, solitara karcerano sur ica planeto”, me filozofias e 


sospiras. 


18 


Plusa semani 


Longatempe me restas ibe, proxim LIB-1, preske ne- 
agema. 

Pose me koncias ke esas preferinda kelke for-irar, 
quankam ne tro adfore. (“Adam, restez sempre proxim LIB-1>”). 

Ante departar me examenas mea abordala instrumenti e 
mezurili. E lor generale inspektar la naveto me, shokita, 
deskovras ke la suno-alimentita baterii, til lore en bona stando, 
lente likas. To esas mala novajo. Quale transformar la sun-radii 
ad elektrala energio sen la baterii? Explozo sur Astra-1 e, nun, 
la esencala baterii dil konekt-aviacilo likas. Me blasfemas, 
maledikas ed iraceskas pro la feka astronavo-fabrikerio ed omna 
teknikisti qui produktabis ta reziduacha feraj-amaso, Astra-1 ed 
olua aviacili. Ho cieli! 

Subite, pluveskas. Me decidas vartar. Me ad-iras la en- 
ireyo por regardar. Me observabis, ke plurafoye pluvas dum la 
jorno, pluvi abundanta ma rapida. Atmosfero e klimato teratra. 
Me restas ibe dum kelka instanti, pensema. La tempo pasas, e 
balde la pluvo cesas. 

Me prenas mea dorso-sako, la armo, kelka instrumenti, la 
kamero, mikra meteorologiala aparati e la su-inflebla veter- 


baloni. 


19 


Lor irar me ri-turnas me por regardar mea aer-navo. LIB- 
1 stacas sen-mova, olua quar stala gambi stekita funde en la sulo, 
quaze enorma insekto mortinta. 

Sur la sulo, formiki hastas, vespi ed abeli flugetas en 
l'aero, uceli traplunjas la azuro. Fore, herbivora brutaro ne- 
identifikebla (ka bovi)? fugeskas kande me komencas instalar 
mea aparataro e liberigar la meteorogiala baloneti. 

Pos du hori, me sidas an petro sur la gazonatra sulo, por 
dejunetar e regardar cirkume, kelka-foye per la bi-lorneto. Me 
anke facas fotografuri. “Esas interesiva”, me pensas. Nokte, me 
audas ululadi fore. Ka volfi? Jorne, me nur vidas fore ta docila, 
bovatra quadripedi. Nula karnivora bestio semblas minacar li. 
Ta misterio meritas exploresar. 

Sur la sulo humida, nula homala ped-traco irga-loke. Nula 
Homo erectus, nek neanderthalensis, o sapiens, nula signo di 
inteligenteso homala, nul edifici, konstrukturi o monumenti, ed 
anke nula cienco-fiktiva kreinto. La hori flugas, me fatigesas. 
Esas tempo retro-venar. Me departas vers la mortanta kolekt- 
vehilo, mea bazo-kampeyo. Ka mea sarko, mea tombeyo? Mi- 
voye, me vidas ulo simila a ped-traci parte presita sur la fango. 
Me fotografas li e duras marchar. Evidente, li ne esas ped-traci, 


nam ne esas homi sur la planeto, segun semblo, nur ta brutaro. 


20 


La semani fluas. Jornope. Singla jorno preske simil al 


altra. 


La jorni finala 


E tale, plusa semani pasis. 

Fakte, quar monati ja fluabis, de la katastrofo dil 
astronavo. Jornope. Singla jorno preske simil ad altra. 

Me probas la mashino di LIB-1. La motori ya esis 
mortinta. Ne-posible vehigar olu... Nula ago posibla. La sun- 
baterii esis preske exhaustita. Me ek-swichis la cetera sistemi, 
ecepte la radio. Mea manjaji en la glaci-armoro ja perisas. 

De kelka jorni me sentas me maladeta. Hiere me falis, e 
des-facile sucesis reptar til LIB-1. Me esas medicinisto, ne 
mediko, ma me konsultas me ipsa. Probable ula ne-konocata (da 
me) sindromo, segun mea diagnozo. Per uzo di medicinala 
kemiaji quin me trovas en la medikament-armoro me kelkete ri- 
saneskas. 

E tale, plusa tri semani pasas. E lore, uldie, subite, ulo 
eventas. Me esas dormetanta en la kabino e me audas la siflado 
de la son-sistemo. 

On vokas me insistente. 


— Hola, LIB-1, hola, Adam. Respondez... Hola, LIB-1. 


21 


Me jetas me adsur la komunikilo. 


Preske sen-voca, me balbutas: — Adam hike, LIB-1. 
Adam... 

— Deo dankesez — dicis la voco. — Quale tu standas? 
Esas Harvey... 


—Pasable bone, me respondas. E vi? 

— Ni havis grosa trubli, ma la sokurso da Astra-2 arivis 
hiere, ad-portante material e teknikala resursi, muntisti e reparo- 
peci. Ma la altra konekto-vehili tote destruktesis. Ka tu vere 
standas bone? 

Yes, — me balbutis — ma tre fatigita. Ad-vere, me male 
sucesas marchar, me tranas me. 

— Adam, — il dicas — fine me havas bona surprizo por 
tu: lietnanto Stevens. Lu sokursos tu, lu liberigos tu. Lietnanto 
Stevens, di Astra-2, esas ja decensanta vers la planeto por 
extraktar tu. Lu duktas du-plasa konekt-vehilo. Vartez. 

Me falas inerta adsur la sidilo di mea naveto. La fatigeso 
esas preske ne-vinkebla. Me pensas jetar me ad-sule, klozar la 
okuli e dormar. 

Me deliras e, mentale, recitas por me ipsa: “Deo... dicis: la 
tero verdeskez per verdaji; herbi suportanta semini, e frukt- 


arbori fruktifanta sur tero segun lia speco”... tero... paradizo! 


22 


Me stacas por regardar tra la luko. Vehilo, simila a LIB-1, 
ta-instante milde ter-venas adsur tereno proxima. Ol ne esas 
“libelulo” quala le nia, ma araneatra spacal vehilo, kun anke 


longa stala gambi stekita en la sulo, la motori ne-laute zumanta. 


Me ek-iras ed esforcas tranar mea bagajo, kun la 
fotografuri, la filmi, la arkivi komputorala — testi di mea pasajo 
sur la Verda Planeto. Me arivas proxim l'aviacilo. 

E — beanta, astonata, stuporigita, certe pro mea fatigeso 
— me vidas, ye la en-ireyo dil spacala naveto jus arivinta: 


militale uniformizita... yunino! Bela, autoritatoza, impresiva... 


— Lietnanto Stevens, — el prizentas su e, per ferma 
militala jargono, ad-juntas — me venas extraktar tu de ica 
planeto. 

— Ka, liet... nan... to Stevens? — me kelke imbecile 
balbutas. 


— Yes, — el respondas — Stevens, Eva Stevens. Nomez 
me Eva. 

Ne-volunte, me kelke vango-redeskas. 

Ni en-iras la naveto e pos kelka instanti la spac-aviacilo 


komencas levar su. 


23 


Me jetas lasta regardeto adsur la paradizatra planeto... 
gardeno... Adam! Eva!... Mea mento intense ekigas ta nomi, e 
me, dezolita, fremisas: 

— Adam, Eva... ka ni livas la planeto, X3Y2? La... 


paradizo? 


24 


DU DISPUTEMI 


Nulu memoras de kande la du olduli, Fratt ed Amik, agro- 
kultivisti, proprieteri, vicini de la tempo de lia avi, preske sam- 
evanta, inter-disputas. Kelki dicas ke forsan de l'infanteso. Plu 
recente la des-konkordi plu-graveskis pro itero di anciena 
disputo pri limiti inter lia proprietaji, precipue pri apuda foresto. 
L'una esis alta, magra, grava, l'altra — bas-statura, generale 
ridema, bonachulo, grasuleto. Li semblis desegnuri di Dom 
Quijote e Sancho Panza, da Gustave Dorĉ. 

De plura yari, l altri — lia spozini e la filii di la du familii 
— kun-vivis — ed ankore kun-vivas — pace, ecepte la du oldul, 
qui ne cesas iracigar e provokar l'una l'altra. Li esis bapto-patri 
di la filii, la Fratt-infanti e la Amik-infanti, de l'una e l'altra 
familio. 

Quale me dicis, la des-konkordo plu graveskis, segun 
semblo, pro la disputo pri la limiti di lia proprietaji, plu exakte 
pro recenta erekto, da sioro Fratt, di petra bloko, termino-stono 
indikanta ke la apuda foresto apartenas a lu, pro esar plu 
proxima, sen irge egardar la yuri di Amik. 

Amik konvinkesis ke la foresto apartenas al du proprietaji, 


pro sua situeso inter oli. Il fondis sua konvinkeso sur anciena 


25 


manuskripti, a qui l'advokati e, fine, la korto regionala ipsa 
atribuis nula valoro legala. Nur mikra parto dil foresto, apud la 
limiti di lua agri, apartenis a lu, la maxim granda parto a Fratt. 
Fakte, nulu ek li volis propre des-forestizar la loko. Forestala 
voyeto e pas-yuro grantis ad Amik aceso a lua mikra parto dil 
foresto. 

Or, la erektado di ta insultanta indikilo shokis Amik. Lor 
vidar ta profanacanta konstruktureto il furieskis: — To esas 
skandalo, shamo, violento! — il klamis. 

Quale on bone savas, l'antiqua Romani, inter sua tanta 
deaji, kultis Terminus, la deajo qua protektis la limiti, la agri, la 
linei, la hegi, la frontieri. Lor la yarala festi Terminalia, la 
familio-mastro benedikis la sakra petra bloko — la termino — 
qua homajis ta deajo protektiva dil limiti di lua agri. 

Fratt ne konocis e, do, ne konservis, ta historiala kustumo, 
ma il veneracis la mikra monumento quale sakra, muta e 
samtempe eloquenta proklamo di sua yuri pri la foresto. 

Anke Amik, komprenende, nulo savis pri l'anciena kulto 
e furieskis avan indikilo pri ne-justa e ne-yusta privacado di sua 
yuri pri proprietajo quan il reputis sua. 

Il unesme retro-pazis, dezolite regardis la petra bloko dum 


instanti, ed... urinifis adsur olu! 


26 


Kande on savigis da Fratt la skandaloza, pekoza 
profanacado, il quik prenis fusilo e pafis du-foye kontre sua des- 
respektoza, blaminda, hororind enemiko. 

Fortunoze il mis-pafis, nula kuglo atingis la profanacinto. 

Me ne savas ka, segun ke skribis J. K. Chesterton, “ni 
facas nia amiki, ni facas nia enemiki, ma Deo facas nia vicini.” 

Tamen me savas ke la du olduli de lore plu enemikesis. E 
li ne perdis tempo e ne cesis inter-molestar, -persekutar, - 
tormentar, -vexar, -jenar sempre kande posibla, irga-loke. Ka 
bov-yuno falis aden ravino? Amik kulpas! Ka fairo ne- 
explikebla iruptis aden komuna bambuo-rezerveyo proxima? 
Fratt kulpas! 

Kaze ke li hazarde inter-renkontras, nula saluto, ultre ul- 
sorta murmurachado: — Hum! Hum! — mi-voce. L”unu levas 
la shultri, l'altru frunsas la brovi. 

La sacerdoto dil vilajo, sen nomar irgu, sen mencionar li, 
komprenende (ma la fideli tre bone savis pri qui il esis parolanta) 
solene predikis dum meso pri amikeso e frateso, dil vicini, 
generale: “quante bona, quante dolca frati habitanta kune 
unionita”, il predikis, citante la Evangelio, proklamante la bon 
volo e la paco. Dum ke la paroko predikis, Fratt cirkum-regardis 
kun mieno absenta. Amik koncentresis per diskrete inspektar sua 


ungli e kelke tusetar por matidigar la parolo dil predikanto. 


27 


Tempo remedias omno, on dicas. O nulo, on anke dicas. 
La du olduli, same kam la ceteri — to esas, ni, kompatinda 
mortivi — duris jenar l'unu l'altru. 

En la pasinto, la vilajani timis ke ula tragedio rezultos de 
ta vicinala disputi. Ma, kun la tempo-paso, malgre la konflikti 
ed eventuala pafadi, li nur regardis la duo kom jokeri partikulara 
qui nul-tempe vere vundus od ocidus l'una l'altra. Li nur ridetis 
mokante, quankam kelketi ankore timis ne-volata tragedio. 
Kelki ek la amiki tempope probis ri-konciliar li. Ne-utile. Esas 
vera ke Fratt sempre plu kelke diskrete toleris mikra mis-pazi di 
Amik vers sua parto dil foresto por ibe extraktar ligna bloki. Ma, 
quale on dicas, la volkano esas nur dormanta, pronta explozar. 

Fakto interesiva esis ke la du familii, la du spozini, el-ta di 
Fratt ed el-ta di Amik, e lia filii, nultempe parto-prenis la 
enemikesi di la duo. Pri la reciproka des-amikeso di la du olduli, 
lia spozini esis sen-kompata: — Vi esas du imbecili — dicis 
Puna a Fratt. — Vi esas du idioti — dicis l’altra ad Amik. 

Tempope la familiani kelke plu suciis la reciproka 
abomino da tala su-dicant enemiki, nam on nultempe savas... 

Quo? Bovo invadis maizo-agro di Amik. Il-ca en-iras la 


domo por querar fusilo ed insisteme pafas vers Fratt. 


28 


Quo? Amik extraktis kelka ligna bloki ek la parto dil 
foresto apartenanta a Fratt. Fratt aparas, minacanta, klamanta, 
apuntante fusilo timigive. 

Ta ceni divenis rutinala. 

Or, la proprietajo di Fratt situesis ad-monte di ol-ta di 
Amik. Rivereto fluis vers la agri di la tereni basa, la agri di 
Amik. 

Fratt komencis konstruktar digo e formacar lageto por 
fish-edukado. Amik preske subisis cerebrala apoplexio kande il 
perceptis la labori. Il cesis aspirar sua pipo, qua falis ek lua boko, 
lor perceptar ta laboro ed ad-kuris. 

— Deo mea! Kriminanto! Ka tu nun volas estanchar la 
fluvio? Ka tu nun volas sikigar la mari? — Il prenis hauo de sur 
la sulo ed avan-iris vers Fratt. — Per la diablo, ka tu volas furtar 
mea aquo? 

— Ne esez ridindacho, Amik — klamis Fratt. — Ne esez 
stupida. Ka tu ne vidas ke pos la digizo, la aquo dil rivereto duros 
fluar vers tua agri? La barilo nulo impedos. 

— Ma, ma, — nur murmuris Amik, e radotis — e la fishi... 
e la lageto...? Ka tu volas jetar sordidaji aden la aquo? — ed il 
bitre sospiris 

Altra-okazione, la duo esis partoprenanta, kun amiki, 


bulo-ludo, simil a Franca petanque, en la placo dil vilajo. Ye 


29 


certena instanto, pro sen-senca diskutado inter la luder-esquadi, 
pri bul-stroko, on komencis lansar buli ad-aere, ad-hike, ad-ibe. 
Un ek li atingis la kapo di Fratt. Il-ca quik kulpigis Amik — 
Ocidero! Malfacanto! Ka tu volas ocidar me? 

— No! — Amik respondis. —Ne me lansis olu. — Ed il 
ipsa duktis Fratt ad apoteko proxim la bul-agro por ibe pansar 
lua vunduro. 

Ka paco? 

Pos kelka monati, Fratt konstruktigis bovo-stablo preske 
apud la tereni di Amik. — Ka la infamo mustis plasizar ta bovo- 
stablo tante proxim mea agri? — Amik questionis su ipsa. Ed il 
jemis, grondis, maledikis la vicinala plu-bonigo. 

Fratt plu-fortigis la apuda fenco per abundeganta pintoza 
metal-fili e fera stangi, ed ibe instalis tri ek sua bovi. 

Or, nokte sturmo eruptis. Meze di tondri, forta pluvo e 
venti forta, fulmino-stroko atingis la metal-fili e la fera-stangi — 
ecelanta fulmino-konduktili — ed elektro-mortigis la animali. 

Matine, ye la jorn-lumesko, Fratt ad-iris por examenar la 
nova instaluri e shokesis da la tragediala ceno: tri bovi mortinta 
jacis sur la sulo! Il kriis, e klamis — Ho Cieli! Ho cieli! — il 
tramplis iracoze. Il falis sur sua dorso. — Tu kulpas! — il klamis 
kande Amik aparis. Il-ca ridetis. — Esas la cieli! — Il dicis — 


ed il levis la shultri. 


30 


Fratt ad-iris asemblar kelka laboranti por helpar lu 
enterigar la bovi mortinta. 

Ek un del animali brulita il sekis karno-peco ed invitis la 
kerli brez-koquar olu kun lu, ma nulu aceptis partoprenar ta trista 
festino cirkum la grililo. 

E tale pasis la monati... e la yari. 

E bone, ja venis la tempo finar ica rakonto. Quo restas 
dicota? 

Fratt havis filiino: bela, duadekyara yunino — ed Amik: 
duadek-e-un-yara filiulo, anke bela ed yuna. 

Yes, sagaca, savoza lektanto, li havis yuna filii... 

Ma la Granda Bardo ja rakontis definitive la trauranta 
historio pri Romeo e Julieta, pri le Capuletto e le Montechio. 

Nia Capuletto e Montecchio, to esas le Fratt e le Amik, 
vere, sen multa konvinkeso nur probis evitar la amoresko. La 
yunina Fratt sendesis ad skolo di regulierini dum kelka monati e 
la yunula Amik iris laborar en komercala firmo en urbo kelke 
distanta. Ne-utile. 

E nula tragedio eventis. 

Romeo e Julieta sucesis inter-renkontrar itere, ed... inter- 
mariajis 

Pos un yaro le Fratt ad-iris la akush-hospitalo por konocar 


sua nepoto. Lor retro-venar adheme, survoye, il penseme 


31 


regardis sua spozino: — Dicez, — il sospiris — ka tu ne trovis 
ke la infanteto... hum!... hum!... ke il semblas havar la mieno di... 
di...dil altra avulo? 

La spozino regardis lu e ridis. 

— Ho cieli! Tu esas vera stultacho! 

E pose? Forsan volas ankore savar irga lektanto. 

La du olduli divenis, quale ni omna, mem plu olda. La 
konflikti divenis plu skarsa, plu rara e, fine, preske cesis. 

Eventis lore ke uldie amba olduli koincide enternesis en 
hospitalo por kelka ne-grava kirurgiala operaco. La hospitalo dil 
vilajo havis nur du-malada chambri. Or, la flegistino jus engajita 
dal hospitalo nulo savis pri la antecedenti di la du disputemi, e, 
pos la kirurgio, en-irigis li en la sama chambro, dum ke li esis 
ankore mi-anesteziita. 

La duo vekis preske samtempe. Li cirkum-regardis. 

Inter la du liti, esis tableto kun vitra aquo-krucho sur olu. 
Li regardis l'una l'altra, pose, samtempe, extensis sua manui 
vers olu. — Ol esas mea aquo! Ol esas mea aquo! — li amba 
proklamis, dum probar sizar la krucho. 

Ta-instante, la flegistino en-iris la chambro e vidis li 
samtempe prenar e sukusar en la aero la vitra krucho, qua falis e 


tote frakasesis sur la pavimento. 


32 


HIERE, CIS LA FLUVIO 


Esis olim, lor la 2ma mondomilito, yuno qua tre prizis 
seglo-vehar sur fluvio... 

No, mea rakonto ne komencas tale. 

Me evis dek-e-sis yari. Me habitis proxim la fluvio “Y”, 
kun mea avo Diiberer, pastoro evangeliala retretinta, nun agro- 
kultivisto, kun mea frato, Ralph, qua jeris nia mikra farmeyo, 
distanta per kelka kilometri de urbo di en-migranti. Anke la maro 
esis proxima, per ok kilometri. Me helpis mea frato jerar la 
farmeyo, e precipue prizis plajo, maro e... duktar bateli. 
Komence, du yari ante lore, me improvizabis rafti per trunki di 
bananiero. Me probis preske omnasorta bateli, kanoti, pirogi... 
Fine, kun la helpo da du kompani, samevani, me sucesis 
konstruktar batelo, vera, quankam mikra. Ni multe laboris, per 
utensili ed instrumenti de la labor-benko di mea avo. E ni preske 
esvanis pro exhausteso, pos du semani, pro tante laborir ma, fine, 
kun joyo ne-dicebla, inauguris mikra seglo-batelo, ne destinata 
ad-irar la maro, kompreneble, ma por par-navigar la fluvio. Dum 
kelka semani ni batele ad-iris preske omnajorne, admonte, 


admare, ne tre for nia vilajo. 


33 


Tamen, tadie, me batelagis sola, me ne memoras pro quo. 
Forsan pro ke mea amiki esis altra-loke che su kun sua ludi ed 
aferi. Me prenis mea peskado-utensili, mea bi-lorneto, mea paf- 
armo di kalibro 22, mea pesk-bastono, konsultis la meteorologio 
— to esas, surfacale inspektis la horizonti por serchar signi di 
somerala sturmi — e levis ankro, — plu bone, desligis la batelo 
— hisis la seglo e vehis ad-avane kun granda joyo e plezuro. Esis 
sis kloki matine. 

Me prizis seglo-irar, e dume, explorar rivi e busheyi, koliar 
frukti, kelkafoye pafar ad ucelo plu granda, peskar, revar pri 
aventuri e voyaji, lor futura milit-navala servado. Me revis pri 
engajesar, vizitar fora landi, parkurar la mondo. Me nur mustis, 
me pensis, future, konvinkar mea kuzo, e ne nur mea kuzo, qua 
esis mea sever mentoro ed idolo, ma — quo esis ul-maniere plu 
grava — mea avo. 

Mea kuzo ne habitis kun ni, ma tempope, tre freque lasta- 
tempe, il retro-venis e lojis che ni. Il esis lietnanto en l'armeo, 
ad-vere agento militala — ni savis — e precipue surveyis la 
agado di grupi simpatianta la enemiko en chef-urbo proxima. 

Me envidiis il, lua figuro militala, ferma, rezolvema. Me 
prizis ed admiris il, pro lua amikeso vers me e lua kontagianta 
bon humoro, sempre pronta ridetar, malgre mieno kelka-foye 


desquietigita. Il apartenis a l'armeo, ma ne metis milital 


34 


uniformo, quankam militisto, nam il fakte esis agento pri 
sekureso interna dil armeo. Il mantenis mem armi e radio- 
aparato en sua chambro en nia domo. Il ofte insistis pri nia 
kompleta diskreteso relate lua aktivesi, quo esis ja tre facila, nam 
il ipsa esis tre diskreta, ed il poke parolis pri sua aferi. Pluse, ni 
ne havis ofta viziti da parenti od amiki ed en nia proprietajo, esis 
nur un farm-laborero, qua sola okupesis nur pri la aferi dil 
farmeyo, e du servistini. Malgre ta diskreteso, lor dineo, il kelka- 
foye parolis, kun kelka tacemeso, pri sua sucii ed aktivesi. 

— Esas signi di sub-mara navi an nia litoro — il uldie 
dicis. — On inquestas pri lia aktivesi. On deskovris, sude, restaji 
di bucherio improvizita, sur agro dezerta proxim la litoro. Segun 
semblo, li celate audacas des-embarkar, por buchar un o du bovi, 
por provizar lia navo per bov-karno. Hike, ni ne multe mustas 
suciar ta aktivesi, nam la maro esas distanta per kin kilometri e 
ne esas granda bov-edukeyi en la apuda farmeyi. Quo suciigas 
ni hike en nia regiono esas la simpatianti dil enemiko precipue 
en l'urbo. 

Me ne multe suciis pri ta naraco, nam me ne intencis, nek 
povis, ad-irar maro, mea batelo esis tro mikra por ta inkurso. 
Mea kompatinda naveto ne povis evidente afrontar maro e 


submarnavi. 


35 


Or eventis ke, en la sequanta jorno, pos ta informo di mea 
kuzo, me ek-iris navigar e decensis la fluvio, quale sempre 
helpata da la fluo e da milda matinal venteto. Me nur kelke suciis 
pensar ke, lor mea retro-veno, vespere, lor seglo-vehar, la vento 
esos plu kalma, plu skarsa. 

Me ja navigabis cirkume du kilometri kande, subite, me 
atencis automobilo haltinta sur la choseo an la rivo. Ol semblis 
Pautomobilo di sioro Magd, homo ne tro simpatioza, konocata 
en l'urbo pro sua aktivesi favore l'enemiko. Me konocis il nur 
per vido. 

Pro kuriozeso forsan, me ne savas pro quo exakte, me 
decidis vartar dum kelka tempo, por observar la ceno. Ta regiono 
dil fluvio esis skarse habitata, e rara automobili iris sur la 
fluviala voyo apuda. Me lente des-hisis la seglo ed proximigis la 
batelo a la rivo per remado. La minuti pasis e me havis impresuro 
ke la exhaust-tubo dil automobilo inerta kontinue ekjetas 
kombust-gasi. To plu-grandigis mea kuriozeso. Me decidis 
proximeskar e plu detaloze explorar la ceno. Ne esis des-facila 
desembarkar, nam la dextra rivo dil fluvio ibe esis min eskarpa 
kam la sinistra. Me lore ligis la batelo e klimis la rivo. 

La ceno ne chanjis, esis nul movo en l'automobilo. Me 
proximeskis ed examenis ol interne. Sioro Magd sidis senmova, 


kun la torso inklinita e la kapo apogita an la dukto-roto. Me 


36 


cirkum-iris l'automobilo vers lua altra latero, kande, ne- 
expektite, ulu saltis vers me, forte prenis mea brakio, jetis me 
ad-sule. 

Me vidis yunulo qua semblis evar cirkume duadek e kin 
yari, vestizita per boti, pantalono, kamizo verdatra e navano- 
boneto. Il havis revolvero en sua manuo e brandisis ol kontre 
mea vizajo, dum pozar boto sur mea pektoro. — Ne pafez! Ne 
pafez! Me klamis. — Restez tranquila! Ne movez! — 1l imperis. 
— Qua esas tu? Ka furtero? Ka tu volis furtar l automobilo? — 
No! — me respondis. — Me ne esas furtisto, me esas seglo- 
amatoro. Me vidis l'automobilo de la fluvio, volis savar quo 
eventis a sioro Magd, nam me ri-konocis lua automobilo. — Tu 
lore konocas il... — il dicis. — Nur per vido — me respondis. 
— Staceskez! — il imperis. — Probez nulo, me povas pafar a 
tu. 

— Ka tu esas navano, soldato, spionero? — me nur dicis. 

Il nulo respondis... 

Me staceskis ed examenis lua vizajo. Il esis yuna navano 
sen-dubite, lua vesti, lua aspekto atestis lo, lua armo impozis lo. 
“ll esas enemiko”, me pensis. “Il invadas.” Mantenante sua 
regardo vers me, 1l pluproximeskis al automobilo e duktante me 


ye la brakio, ad-iris olua latero sinistra, apertis la pordo, ek- 


37 


swichis la motoro. L*automobilo cesis zumar. Il verifikis sioro 
Magd, lua kordio-palpitado, me pensas. 

— Il esas mortinta, kordio-atako, probable — dicis la 
navano. Pose, il retro-iris, ankore duktante me, apertis la kesto 
dil automobilo e prenis radio-aparato ek l'internajo. — Sioro 
Magd ne plus bezonas radio... Venez, — il imperis — ni ne 
povas restar hike sur la choseo. Ube esas tua batelo? — Infre, — 
me respondis — an la rivo. — Quale tu savas ke me havas 
batelo? Ka tu savas anke ke me konstruktis olu? — Ma il ne 


respondis e nur imperis: — Ni haste decencez. 


Lor arivar al batelo, me questionis: — Vi des-embarkis, 
invadis nia lando, kad esas lore ja la milito? — No, — il nur 
dicis... — E ni embarkis. 

Lasez me seglo-vehar — il imperis. — Me esas seglo- 


navisto quale tu. — Ed il fakte esis to, quon bone montris lua 
habileso pri guvernar la batelo. E ni trans-iris la fluvio, vers 
Paltra rivo, qua esis ibe plu eskarpa, kun foresto, ube la 
vejetantaro pendis til la surfaco dil aqui. 

Il direktis la batelo vers la bosko, serchis loko ube celar la 
batelo sub la infra branchi dil arbori. Me bone konocis la 
regiono, pro altra inkursi. Ne esos forsan des-facila, me pensis, 


liberigar me e fugar ad altra loko. 


38 


Quaze lektinte mea mento, il tushis la revolvero ed 
imperis: — Venez, ne probez facar ulo. — Ni acensis la rivo. 

Il prenabis mea kalibro 22 e mea kultelego, sideskis sur 
roko e gestis indikante a me same agar. Me evidente obediis. 

— Me bezonas surveyar la fluvio — il dicis, ed apertis 
dorso-sako. Il ek-tiris pano-peco ed ofris peceto a me. Me ne 
aceptis, ma me dankis. 

— Me esas seglo-navano quale tu — il dicis. — De-pos 
mea yuneso, dum plura yari, me esis membro di klubo di mar- 
navigado en nia urbo, til en-irar la navaro. Tu esas tre habila se 
tu konstruktis ica batelo, ol esas kelke plu bona kam mea unesma 
pirogo. — Il kelke ridis e me mute fiereskis. 

— Vi invadas nia lando... — me dicis. 

— Ni nur desembarkis por obtenar provizuri... e livrar 
radio-aparati a simpatianti, quala sioro Magd. 

— Ma vi dronas nia komerco-navi! 

Il tacis, pensis e pose dicis: 

— Ni ne povas evitar... vua lando, to esas, vua 
guvernerio... adheris ad USA, vua navi transportas materii 
prima... ni, navani, personale ne kulpas, ni submisesas ad imperi, 
a nia guvernerio. Ni luktas por nia lando... 

— Anke me luktos por mea lando... 


— Ma tu esas nepoto di en-migranti... 


39 


— Yes — me inter-ruptis — ma ica esas nia nasko-lando, 
esas nun nia patrio... Ni luktos. 

— Forsan — il dicis, penseme. — Tu esas tro yuna ankore, 
ma esas posibla ke, future, tu ad-vokesos a l'armeo. Tu lore 
deskovros ke tu ne esas libera decidar. Tua patrio decidas ube tu 
mustas irar, quon tu mustas facar. Esas la fato dil militisti... 
uldie, la guvernerio pozas armo en onua manui ed imperas pafar. 

— Quale tu nomesas? — me questionis. 

— Nuki. 

— Nuki? Kad esas tua nomo? 

— Yes — 1l repetis. 

Evidente, ol esis nur lua sur-nomo... 

Pose, me questionis anke: — Quon ni facas hike? Ka tu 
vartas ulu? 

— Me vartas salvo... Dicez, — il questionis — ka la fluego 
ankore acensas pro la pluvii, kad esas inundo-sezono? E la 
mareo... 

— La aqui nun lente decensas, esas nur someral sturmi, 
tempope — me dicis. — Pri la mareo, me ne savas. 

E me extensis mea brakio por prenar mea kultelego, 
intencante sekar palmiero-suprajo, por manjar ol, ma il quik 


presis sua boto sur mea manuo. 


40 


— Me nur volas sekar palmiero. Lua suprajo esas 
manjebla e bona. 

Il lasis me facar e ni manjis, sen ulo dicar. Il omna-instante 
squatis por plu bone regardar la fluvio e la foresto. — Esas 
kaverni ibe... — il informis. 

— Yes, — me dicis — ma ne pensez celar vu ibe, li esas 
poke profunda por ibe refujar. Se ulu celus su ibe, lu balde 
kaptesus, precipue se chaseri ad-portas hundi... 

Il chanjis mieno, suciema. — Kad esas chaseri hike? 

— Rara — me dicis, ma me pensis pri plura chaseri e 
hundi. 

Il konsultis sua karpo-horlojo, prenis la radio di sioro 
Magd, funcionigis la baterio-aparato, qua quik komencis kelkete 
siflar e klaketar. Komence, semblis a me ke il probis komunikar 
per Morse-kodexo, ma il balde renuncis e, fine, voco audesis. Il 
parolis a sua kompani, en ula loko. Ek la radio-emisuro me 
komprenis nur frazo finala: “Dek-e-kin minuti”... Il ek-swichis 
la aparato, staceskis, prenis sua dorso-sako, metis ol, fricionis e 
masajis sua manui. 

Me flaris danjero. Quo eventos nun? Ka plura navani 
arivos? Ka li fusilagos me? Ka me mustas riskar kurado aden la 
foresto, o nate-fugar tra la fluvio? Ka me povas fidar ta navano 


enemika? 


41 


Il semblis lektir mea mento. — Me forte konsilas: — il 
dicis — ne agez, facez nulo, restez hike, tranquila... kontree, tu 
riskas mortigesar. La esquado arivas, — 1l adjuntis, ridetante — 
esas la salvo; me mustas departar... 

Il extensis sua manuo vers me. — Adio, — il dicis — esez 
fortunoza... — Me sen-emoce manue-presis lua manuo e nulo 
pluse dicesis. 

Il avan-pazis e komencis decensar la eskarpajo. Ta- 
instante... ulo extraordinara eventis. 

Ek la fluvio, sukusante furioze la aqui, komence per la 
stala atako-pruo, pose per turmeto e periskopo, fine per vasta 
balenatra korpo metala, submarnavo emersis. 

Me restis beanta, regardante la nun inerta maso metala. 

Kelka navani aparis sur la dorso dil navo, lansis kauchuka 
batelo adsur la fluvio, embarkis ed proximeskis al rivo. Quik, 
mea enemiko salutis la kompani, embarkis ed ne-precize gestis 
vers me. 

La operaco duris dum nur kin minuti. La navani decensis 
aden la submarnavo qua quik komencis imersar su, itere agitis la 
fluvio e desaparis en la aqui. 

Me sentis me febrar, mea manui sen-vole tremis. Me 


prenis mea armo e mea kultelego. Me kuris vers mea batelo, 


42 


saltis aden olu, esforcis hisar la seglo, vehar. Me mustis remar. 
Fore, sturmo proximeskis. 

Pos longe remar, kande me ja esis preske arivanta a mea 
rivo, la sturmo fine violente falis. Forta ventego laceris la restaji 
di mea seglo. Me ankoragis, ligis la batelo, prenis mea objekti e 
hastigis me vers la domo. 

Lor vidar me, on ridegis, nam me esis trempata quale han- 
yuneto, til mea anmo. 

— Aquo, — me dicis — me volas glaso de aquo, e me 
drinkis ol kun tal avideso, quaze intencante per ta glasedo quik 
defervecigar mea febro. Mea avo e mea kuzo multe ridis, ma 
flaris ulo en l'aero. 

— Quo eventis? — questionis mea kuzo — Ka tu 
renkontris jaguaro en la foresto? 

— Plu mala kam to... me renkontris... submarnavo en la 
fluvio! 

Li regardis me extreme surprizita e restis beanta. 

— Me naracos, ma me volas antee sikigar me. 

E lor ri-venar, me naracis a li la aventuro ne-kredebla. Li 
komence dubitis, pozis plura questioni a me, ma fine kredis mea 
naraco. 

Mea kuzo quik dicis: — Me mustas irar al portuo e ad 


Flores (nia provincala chef-urbo). 


43 


Il balde departis. 

Sequanta-matine, il retrovenis. Me esis rapecanta mea 
seglo en la dom-korto. Il proximigis su: 

— Me savas ek unesma e fidinda fonto... — il dicis. — 
Usana bombard-aviacilo hiere dronis submarnavo en la maro di 
nia litoro. 

Me regardis il tace e quaze sentis manuo-preso da Nuki sur 
mea manuo kande ni adiis. 

— Esas milito — dicis mea kuzo. 


E nulo pluse dicesis. 


44 


LA AUTORO 


Dum kelka yari, lor mea yuneso, me laboris kom 
jurnalisto, redaktero di lokala jurnalo en nia urbo. Omna- 
vespere, en la redakterio dil jurnalo, en lokacata domo kaduka, 
me martelagis anciena skrib-mashino, produktante noti, novaji, 
kroniki. Omnadie, lo sama: redaktado... redaktado... pauzo por 
repasteto en proxima kafeerio, ye cirkume ok kloki. Retro-veno. 
Redaktado... redaktado... Nokte me restis en la redakterio til 
cirkume nokto-mezo, ye la dispono dil imprimerio, pro lasta- 
tempa korektigi en papera proburi od eventuala lasta-tempa 
novaji. Esis longa hori, quin me profitis — ho Yuneso! —por 
skribar poeziaji e rakonteti por me ipsa, submersita en la sono 
dil imprim-mashini en la suba instaluri dil redakterio. 

Anke Amerigo, amiko, jurnalista kompano, laboris ibe — 
to esas, il laboris kande il ne esis ebria e lasis me sola por 
responsar pri la afero. Il esis humuroza, inteligenta kerlo, bon 
amiko, ecelanta jurnalisto — kande il esis sobra — ma grava, 
kompatinda alkoholiko dum la restanta tempo. Lua krizi di 
alkoholismo esis subita e ne expektita. Il komencis drinkar e ne 
cesis drinkar til ke on rekoliis il en ula loko, falinta en pluv- 


kanaleto. Tristeso. 


45 


Ni pasis ibe longa nokti, tra la someri e la vintri dum yari, 
babilante ed skribante anmoze dum ta hori stagnanta. Il savis pri 
mea amatorala skribaji, atencis mea questioni ed stimulis me. 
Pro to, pro esar tante stimulant amiko, tam balde kam la 
surprizanta evento okuris, me demandis sokurso de lu. 

Quo eventis? 

De kelka tempo, me okupis me pri rakonto qua traktis 
amor-afero inter yunulo (Edvardo) e yunino (Laeticia). La 
historio iris e ri-venis en mea kapo: paroli, fizionomii, ceni, 
incidenti... perspektivi e difikultaji dil rakonto omna-die 
persekutis me, nokte e jorne. La papera proburi pri rakontar ta 
historio, l'una pos l'altra, finis en la eskombro-buxo. Me simple 
ne sucesis avancigar la amoroza balado. 

Me komentis kun Amerigo ta obsedanta sucio. Fakte, me 
abutabis a situaciono en qua me povis agar nulo altra kam 
abandonar la naracado — me dicis. Ne esas ek-ireyo. 

— Restez tranquila, — il dicis — to esas provizora, tu 
vidos. Mem kande tu dormas, ta historio developesas, e kande tu 
apene expektas... yen, ol aparas pronta quale Minerva ek la kapo 
di Jupitero. 


E lore eventis. 


46 


Ulanokte, me esis retro-venanta de la kafeerio proxima, 
kande me renkontris... Edvardo! Yes, la persono di mea 
noveleto. 

La strado esis obskura, la strad-lanterni varsis febla lumeto 
adsur la trotuaro. Nokto tranquila. 

Il marchis vers me, aparis, subite, ek la aero segun semblo. 

— Pardonez, — il dicis — me esas Edvardo. 

Fulmino ne atingus me plu forte. 

— Edvardo — me nur sucesis balbutar. 

Yes me quik ri-konocis lu, lua vizajo, lua staturo, lua 
mieno, nam, fakte, ka me ne esis lua kreinto, lua autoro? Me 
restis beanta, perplexa. Me quik pensis pri ul-sorta joko. Ulu 
forsan volus mokar me. Ma, ta fizionomio, ta traci... ta voco... la 
arivinto esis vivanta portreto de Edvardo. “Me foleskas”, me 
pensis, lor regardar mea fiktiva kreuro materiigita. Me fremisis. 

— Ka tu esas mokado ula-speca? Ul-sorta fantomo? 
Viziono? — me questionis. 

— Me ne savas, me ne povas explikar — il dicis. — Me 
nur savas ke tu lasis mea novelo, mea historio, mea amoro kun 
Laetitia, suspendita, ke tu abandonis ni, yes me e Laetitia. Ja de 
tri semani me vartas ube tu lasis ni; el, en la treno dum ri-venar 


de sua voyajo... e me en la staciono, la oblivio, la ombri, la 


47 


limbo. Me venas demandar ke tu finez nia novelo e ke Laetitia, 
se posibla, definitive restez kun me. 

— Esas ulo simpla, segun semblo, ka ne? — me sucesis 
komentar, kun falsa rideto. — Ka me ne esas la autoro, ka mea 
imaginado ne esas omno-povanta? — me dicis, sen multa 
konvinkeso. 

— Por to, me ad-venis a tu, me ne savas quale, me venis 
por demandar nia feliceso — il dicis. 

“Sendubite me dementeskas! On mustas enternar me en 
dementerio”, me pensis. Kad ulu ultempe audabis parolar pri 
fiktiva personi ek-iranta kapo di autoro o papera realajo? Ta ideo 
esis ne-suportebla. 

— Me pensos pri la afero — me dicis, e me sentis me kelke 
ridinda e mem des-prizenda. 

— Bone, me ne volas tormentar tu. Tamen, pensez pri me 
e Laetitia: ka ni meritas, pos arivir a ta punto, abandonesar ed 
obliviesar? Des-tordez ta novelo, lasez la treno, en qua Laetitia 
voyajas, arivar a la staciono, lasez me embracar e kisar elu, lasez 
ni vivar, esar felica... 

— Me ne povas e ne volas refuzar to a vi — me dicis. — 
Me finos la novelo. 


— Ho! Me tre dankas, kompatem autoro, me tre dankas. 


48 


Ta paroli, hum!.. quale dicar... komocionis me. Edvardo 
prenis mea manui en le sua ed 1l probable kisabus li, se me ne 
quik retro-irabus. 

— Adio, do, danko, danko. Ne obliviez Laetitia e me. — 
Ed il des-aparis. Dum instanti me ne sucesis marchar. Me stacis 
ibe, sen-mova, kolde sudorifanta. 

Me cirkum-regardis, timante ul testo di ta fantomatra 
renkontro. Nula. La strado esis vakua, la nokto, silencoza. Nulu 
sur la trotuaro. Mea manui tremadis sen-cese. Me sentis me 
ridinda. Pokope, me sucesis ad-irar la redakterio di mea jurnalo. 


Me des-facile acensis la eskalero e lasis me falar en mea sidilo. 


Amerigo regardis me, sucioza: — Quo eventis? — il 
questionis. — Tu esas pala, tua manui tremadas, ka tu vidis 
fantomo? 


Dum instanto, me pensis tacar pri la stranja renkontro. Me 
esis des-esperoza, afliktita. Me staceskis por prenar glaso de 
aquo. Me acendis sigareto per mea manui tremadanta. 

— Me ne savas, ka me devas naracar a tu, Amerigo... Esas 
ulo ne-kredebla. Lor retro-venar, me... me... sur la trotuaro... me 
halucinis! 

— Ka tu vidis fantom-aparo? 

— Ulo ta-sorta — me respondis. — Me renkontris... 


Edvardo! 


49 


— Qua esas Edvardo? 

— Bone, il esas, ma to esas ne-kredebla, esas la persono 
di mea novelo... 

Amerigo vartis plusa expliki, ma me tacis e sideskis itere. 

— To esas surmeneso — il dicis. — Tu multe pensas e 
fantastike fantazias. Tua ludem imaginiveso tro charjas tua 
mento. 

— Ma la diablatra persono semblis — me dicis — vere 
karna ed osta kreuro, ne esis fantomo diafana, esis Edvardo, ka 
tu komprenas? 

— Restez tranquila — respondis Amerigo — Tu balde ri- 
saneskos, esas nur ula halucino. 

Ta-instante la chef-imprimisto acensis e venis a ni. Oportis 
klarigar ulo en texto quan il prizentis. 

Me esis pronta prenar la papero, ma Amerigo plu rapide 
sizis olu e facis korektiguro. 

La chef-imprimisto prenis la papero, dankis, venis al 
apuda studieyo dil revizero por ibe klarigar kompost-eroro. — 
Ni esas pronta imprimar — il dicis, lor ri-venar —Siori, vi ja 
povas irar ad-heme. Bona nokto — ed il decensis la eskalero 
aden la imprimerio. 

Mashinatre, lente, penseme, me prenis paper-folio, insertis 


ol en la skrib-mashino e komencis skribar. 


50 


Amerigo jetis regardeto vers me, ma nulo dicis. 

Nur la batado del skrib-mashino plenigis l'aero. Me 
acendis sigareto. “Por inspireso, aspireso ed expireso”, me jokis 
kun me ipsa. 

— Quon tu facas? — questionis Amerigo. 

— Me finas mea novelo. 

—E? 

— Restas poka linei facota... 

Me duris martelagar furioze la skrib-mashino. 

— Me puntizas le “1”!, — me dicis — me imprimas klamo- 
punti!, ne bi-punti, ne questiono-punti... Me frapas la punto 
finala en mea novelo! — me klamis, dum tirar la mi-skribita 
papero-folio ek la skrib-mashino. 

— Me pensas, — dicis Amerigo — me pensas, ke esus 
miraklatra se la autoro — kaze ke ni esas personi di ul deala 
autoro — anke ri-skribus nia novelo, nia vivo, nia destino. Nam, 
forsan, ni esas nur Imaginaji di ula revant o sonjanta deajo... 

Ma il quik ri-asumis sua kustumala, bon-humoroza mieno 
e ad-juntis, ridante: — E quale, ho dealatra autoro, tu finis la 
novelo, ka on darfas savar? 

— Happy End! — me respondis triumfatre. — Quale en la 


filmi... La treno arivis, Laetitia ri-venis, Edvardo vartis en la 


51 


staciono. Li inter-renkontras. Il embracis e kisis elu. Li inter- 
mariajis... ed esis felica... por sempre... 


Ni ridegis. 


52 


LA BOTANIKISTO MARSATRA 


Profesoro Satsas esas viro stranja. Stranjisima, me skribus. 

Xavier de Maistre olim skribis: “me entraprezis ed 
exekutis voyajo de quaradek e du dii cirkum mea chambro”. 

Satsas, sua-latere, prizas voyajar, multe plu ad-fore, tro ad- 
fore, ad-vere: vers Marso. 

Respektata botanikisto, kom  trivialaji-skriptisto il 
mokesas. 

Esabus plu bona se anke lu voyajabus nur cirkum sua 
chambro, se il restriktabus su a sua domeno ciencala — vejetali, 
foresti, plantaro o garden-kultivado. 

— Yes, — 1l konfirmas — il ad-iris altra planeto! E mem 


publikigis libro pri to. 


La jurnalaro mokachis lu ed atakis lua historio quale sharki 
chasas sua viktimi en la maro. Ka vu reale voyajis ad-ibe? 
Kande? Quale? Quon dicas la homi ibe? Ka li projetas invadar 


Tero? Ka vu intencis studiar lia vejetantaro? Ka li esas monstri? 


La libro bazale konsistas en konjekturi pri la desaparo di 


imaginata civilizuro Marsana, ed ol cirkulus preske ignorata, se 


53 


ne esus du punti. Unesma, la profesoro ibe dicas ke il ipsa 
voyajis a Marso, la Reda Planeto; duesma, il esas respektinda 


botanikisto, de qua on ne expektas tala radotaji. 


La libro shokis la publika opiniono. 
Ad-vere, ne esis lua unesma libro ta-sorta. Kelki dicas ke 


il skribachas ta kozi nur por shokar la publika opiniono. 


— Stultaji — il dicas, desprizante la mokadi, ridante 
joyoze lor vizitar me ca-semane. — To esas nur ein Scherz, ul 
joko por amuzar la jurnali, por vendar mea libro. Quon me reale 
intencas esas atencigar la terani pri la nuna stando e la riski di 


nia propra planeto. 


Bone, me pensis, yen metodo. 


Dum babiladar, drinkar kafeo e fumar kelka sigareti, ni 
anke diskutis pri la libreto di qua l'autoro ad-portabis a me 
exemplero autografizita. 

“Quo eventis en la 20ma yarcento?”, questionas la 
polemikala profesoro ja en la introdukto di sua libro. Ed il nun 
personale respondas: multa kozi. Un ek ta eventi, generale ne 


konocata, esis fiktivajo, la arivo dil Marsani — quale rakontas 


54 


H.G. Wells en La Milito dil Mondi — segun ol-qua Marsana 
spaco-navo des-embarkis en Anglia, “inter Ottershaw e 
Woking”, il precizigas, e komencis invadar nia planeto. 

Reale, ulo eventis ibe, en Anglia, ma tre probable nur 
meteoro videsis — nulo pluse, nek spaco-navi, nek invado, nek 
milito. Omno en ta libro, on bone savas, esas nur imaginaji dal 
skriptisto. 

Tamen, dum ta yarcento, preske samtempe, la Marsani 
reale probis invadar nia planeto. 

To eventis inter Sumatra e Java, ube la volkano Krakatoa 
violentege explozis pro la falo di spaco-navo qua, pro to, 
destruktesis. 

Altra Marsana katastrofo eventis en Nazca, Peru. Ibe, en 
1939, injenioro Kosok deskovris misterioza linei formacanta 
geoglifi, pri qui til nun on ne ja trovis expliko. 

— Me studiis ta eventi — dicis Satsas. — Krakatoa, 
Pexplozo dil volkano, esis konsequo di acidento fatala kun navo 
Marsana. La linei misteriosa di Nazca, la geoglifi, probo dil 
Marsani naufrajinta, pri signalizar la loko ube lia navi falabis. 
On nultempe trovis la restaji dil Marsani o di lia navi ed on 
nultempe trovos li, me dicas, nam lia korpi e lia spacala vehili 


kontenas substanco qua kremacas li sen lasar traci. 


55 


Ta-instante altra navi Marsana cirkondis nia planeto e 
kelka ek li des-embarkis mem por nur deskovrar ke la planeto 
omna-loke infestesis da maligna mikrobi, insidiema virusi, 
fatala bakterii, bacili... 

Pro la katastrofatra desaparo di lia kompani, la trans- 
vivinti kelke plu inquestis, rekoliis la naufrajinti di Nazca, qui 
trans-vivabis la falo, ma maladeskabis. Li omna asemblesis en 
la chef-navo sur orbito di Tero e decidis abortigar la invado ne- 
exekutebla e retro-irar a la Reda Planeto. 

Ma ja lor retro-voyajar ad-heme, quankam forta kreuri, li 
grave plu-maladeskis pro la mikrozoi quin li adportabis de Tero. 
E la importacita morbi, kelka semani pos lia retro-veno, infektis 
preske la tota planetala habitantaro, qua esis korpale plu febla 
kam li. 

Oportune, me mustas klarigar ke ta invaderi ne esis propre 
Marsani, ma sub-enti kreiti da la reala Marsani, specale por 
militar e partoprenar misioni danjeroza. Li esis mi-simia sub- 
Marsani, reale, nek animali, nek Marsani, e la reala Marsani 
nomizis li Tafi1. 

Wells korekte imaginis ta enti en sua fiktivajo, ma pensis 
ke li esas la vera Marsani. Il skribis: “Ti qui nultempe vidis 
Marsani apene povas imaginar la stranja hororo di lia aspekto”, 


quo precize deskriptus la Tafii. 


56 


Ta enti esis reale pavorigiva. E li divenis ankore plu 
pavorigiva por la kompatinda vera Marsani pro ke li esis kelke 
plu rezistanta a la terala morbi kam la ordinara planetala populo, 
qua, pro lia retroveno, mortis milope. E, fine l'uni e l'altri tote 
desaparis. 

Ma to esis nur finala kauzo di la kompleta desaparo dil 
civilizuro Marsana. Fakte, la dekado dil Imperio komencabis 
cent yari ante la faliigita probo konquestar Tero, pro plura kauzi: 
lia vivo-maniero desordinata, lia fabrikerio polutiva, lia 
kontaminanta vehilaro, la imensa quanto de lia rezidui hemal ed 
industrial, la ne-cesanta e kruela militi qui shanceligis la planeto, 
venenizis lia aqui, dezertigis lia suli, polutis la aero, sikigis lia 
reto de kanali e lia mari — katastrofi qui, fine, destruktis omna 
lia familial, social e politikal institucuri, lia arto, industrio e 
civilizuro. 

Instanto arivis en qua, fine, mem semini ne plus jermifis 
sur la planeto. 

Por plumaligar la kozi, se advere esus posibla mem 
plumaligar li, ta mi-simia sub-enti — nek Marsani, nek animali 
— la Tafii — ne-explikeble turnabis su kontre la ja sempre plu 


skarsa grupi di vera Marsani qui, des-orientizita, vagis sur la 


57 


planeto. La kreiti —-la Marsani bitre deskovris — volis 
exterminar la kreinti! 

Ma, fakte la destino dil planeto esis forsan ja decidita de- 
pos fora epoki, e la Marsani duris standar sempre plu male. La 
klimato subversesis, la bestiaro maladeskis, planti e legumi plu 
intense e granda-parte desaparis. Li hungreskis, plendis e ploris 
dum vagar meze di la ruinaji di ancien Imperio. Omna-loke 
maladesi, militi, lukti, destruktadi, vaste multeskis. La chef-urbi 
divenis quarteri povra, sen-viva, dekadanta. La urbeti simple 
desaparis. Marso esis divenanta kosmala sarko... 

La profesoro haltis por acendar altra sigareto. 

— E vu timas ke lo sama eventos sur nia planeto — me 
dicis. 

— Nula dubito pri to — il respondis. — Pro quo? Pro la 
similesi di kondicioni, pro nia militema temperamento, pro nia 
ne-sorgema respondo a la demandi di la Naturo e.c., e.c... 

—E kad anke pro militi? — me memorigis da lu. 

— La arsenali esas tre bone provizita: militistala mar- ed 
aer-navi, atomala fuzei, kemiala armi. La chefa nacioni esas 
pronta. Flogi e krizi ja abundas, la institucuri febleskas, la socii 
des-agregesas... esas questiono di tempo. 

Ta-instante mem la kafeo, quankam sukroza, gustis bitre. 


Ni restis quieta e pensema. 


58 


E balde nokteskis. 

La profesoro adiis e departis. 

Ta-instante, koboldi, inkubi, fantomi semblis lente 
emersar de la ombri. 


Ka Tafii? 


59 


LA KAFEERIO DIL MAESTRI 


Farso. Ceno unika. En la cielatra Kafeerio Paradizo. 


Personi: quar remarkinda eminentuli (Maugham, Ortega, 
Kayserling e Ronai). Amikael (anjela garsono). Baldur 


(kafeeriestro). 


Kande la kurteno levesas, on vidas salono di kafeerio, deki 
de tabli okupata, multa homi vivace parolanta. Bluatra lumo, tre 
agreabla, balnas la ceneyo. On audas ridadi, saluti, klami, 
intensa murmuro di generala konversado; harpo-muziko e milda 
kantiki en l'aero. Tri cirkonspekta sioruli en-iras e babilante ad- 
iras tablo, apud qua stacas I'anjela garsono, Amikael. 

AMIKAEL: Bona vespero, siori! Esez bonvenanta! 
(Latine): Ecce quam bonum e quam iucundum habitare fratres 
in unum... 

ORTEGA, MAUHAM, KEYSERLING (intersequante): 
Bona vespero!... Saluti!... Hola, Amikael!... 

AMIKAEL: (durigante)... “quante bone, quante dolca, 
frati habitanta kune unionita, tale oleo precoza, varsita sur la 


kapo, fluas sur la barbo di Aaron... e decensas sur la franji di lua 


60 


vesti, tale la roso de Hermon, decensanta sur la monti di Sion” 
(pauzo). Psalmo 132, tradukita da Jules Gross...Sume! (pauzo) 
Sideskez, sideskez, me pregas. Quon vi deziras, siori? 

MAUGHAM: Brave, anjela amiko! Scotch, please. 

ORTEGA: (Hispane): Una copa de vino blanco, por favor. 

KEYSERLING: (Germane) Mineralwasser ohne 
Kohlensäure, bitte. 

AMIKAEL: Danko, siori.(Il ek-iras) 

MAUGHAM: Benedikata ta fairo-langi di la Santa Spirito 
sur nia kapi. Ni darfas komprenar irga linguo. Ne esas necesa 
parolar li. Thank God! 

KEYSERLING: (Germane): Ein Segen... 

ORTEGA: Yes, to esas vera benediko, nam... (Hispane): 
... eso de hablar otros idiomas, hum!...; Se puede en serio hablar 
otro idioma? Por parolar linguo stranjera, on bezonas unesme, 
divenar plu o min imbecila dum ula tempo”. Ka? 

KEYSERLING: “Poliglotismo havas nula valoro”. 

MAUGHAM: “En la pasinto, surtere, me renkontris 
poligloti. Me ne remarkis ke li esas plu saja kam la monogloti”. 

KEYSERLING: “Poligloto ordinara, tradukero o ta qua 
savas plear roli diversa, segun la lingui quin lu parolas, esas 


inferior a homo monofona, irgequante streta lu esas”. 


61 


MAUGHAM: “TIrga-maniere, on mustas agnoskar, 
profesionala interpreti mnecesesas sur Tero... pro tanta 
lingui...(penseme) Ka la Franca, forsan, kom linguo auxiliara 
komuna?” Yen (France) “la solution du probleme”? Quankam 
fairo-langi sur la kapi semblas plu bona solvo. 

(Ronai en-iras la kafeerio). 

MAUGHAM: Ronai arivas! Yen poligloto! 

KEYSERLING: La amiko esas bonvenanta, certe, ma 
poligloto, hike, en la kafeerio, kun ta fairo-lang1???...Ha! ha! ha! 

RONAI (salutante l'amiki e sideskante an la tablo): Bona 
jorno! (cirkumregardante): Hum, la kafeerio esas formikumanta. 
Bela vespero... ma esas ulo en laero, me sentas... Novaji 
forsan... Ka vi ja audis la murmurachadi? La Santa Spirito 
projetas extingar la fairo-langi sur nia kapi, che la kafeerio. 

OMNI (intersequante): Qua?... Quo!...Quon vu dicas?... 
Ma!... 

AMIKAEL (proximeskante): Bona vespero, sioro Ronai. 
Kad kafeo? 

RONAI (ad Amikael): Bona jorno, Amikael. Yes, kafeo- 
taso, me pregas. (pauzo; ad Amikael) Ka cielala novaji do? 

AMIKAEL: Esas rumori, sioro Ronai... rumori (pauzo). 
Pardonez, me adportos la kafeo (France)... “tout de suite”. (Il ek- 


iras). 


62 


ORTEGA: Esez bonvenanta, Ronai. Vu arivas oportune. 
Vu esas la viro quan ni bezonas... Ni esis jus parolanta pri lingui 
e vu esas la persono apta pri to. Pluse, esas ta murmurachado... 

KEYSERLING (ad Ronai): Ha! Me jus foliumis vua libro 
Das Abenteuer der Universalsprachen. 

RONAI: Ed? 

KEYSERLING: Fakte, pardonez lo, kar amiko, me nur 
foliumis olu. Me esas tre okupata nun pri rilektar mea 
Reisetagebuch eines Philosophen. 

RONAI: Ha! (pauzo) “Hum, lingui... me amas lingui. Li 
esis mea vivo. Me ne esas kardinalo Mezzofanti, qua parolis 
kinadek-e-sis lingui, ma dum parto di mea vivo me okupis me 
per docar, studiar, obliviar li. De mea infanteso, me sentis 
pasiono pri lingui. Me naskis en Hungaria, studiis plura lingui, 
tre bone konocis la Franca, la Latina, l’Italiana e la Germana, 
inter altra. Me en-migris ad Brazilia, lernis la Portugalana, 
divenis Braziliana civitano, skribis libri en ta linguo. Ho, yes, 
me prizas linguo-konocado. Qua emoci! Imaginez lo! L'unesma 
telefonado France. L'unesma pekunio ganata per l'Italiana 
linguo... to omna partoprenas mea plu granda joyi”. 

KEYSERLING: Ma hike, pro la fairo-langi... 

MAUGHAM: Quala diskurso, Ronai!! E pri la desaparo di 


ta fairo-langi, quon vu opinionas? 


63 


RONAI: Bona novajo, me pensas. Ha! la langi, ha, la 
lingui!... 

MAUGHAM: (penseme): “Kande me esis yuna, me 
studiis la Rusa. Me sucesis mem lektar la dramati da Chekhov 
ma, pose, me obliviis lo poka quon me savis”. 

RONAI: “Singla idiomo apertas nova mondo. Segun 
legendo, Quintus Ennius, la poeto Romana, parolis tri lingui e 
pro to sentis su posedanta tri anmi. Me pensas ke homaro qua 
vidus la kozi tra unika prismo plu facile aceptus la modelo dil 
pensado unika, la masifikado. Me prizus savar ka la decendanti 
di mea filii trovos ankore l'infinita diverseso di lingui, qua tante 
jenis, astonis, sorcis me”. 

AMIKAEL: (proximigante su ad la tablo, ed ibe pozante 
la drinkaji) (Latine)” “Habemus, habemus”...novaji, siori, 
novaji! 

BALDUR (proximeskante, tre agitata): Novaji, siori, 
novaji. Babilachadi, omna-instante, omna-loke. La Santa Spirito 
forsan projetas extingar la povo dil fairo-langi en la kafeerio. De 
morge, ri-introduktesos hike la plurlinguismo, sen fairo-langi. 

RONAI: Me favoras ta decido. 

ORTEGA: Ka ne plus fairo-langi sur nia kapi? Ma, pro 


quo, por quo? 


64 


BALDUR: Por plu animar la konversadi, por instigar la 
klientaro. 

ORTEGA (levante la indik-fingro vers tablo plu fora): 
Videz, pro to ta siori senfine diskutas e diskutas. 

MAUGHAM: Yes, an la tablo en la fundo!...Ma!... esas 
siori!... Zamenhof!... de Beaufront!... 

KEYSERLING:... Schleyer!... e Wahl!... Jespersen! 

BALDUR: Uli dicas ke li peticionos koram la Santa 
Spirito favore interlinguo kom idiomo komuna en la kafeerio. 

RONAI: La trublo esas, qua interlinguo? 

BALDUR: Sioro Zamenhof certe sustenos Esperanto. 

RONAI: de Beaufront, Ido. 

KEYSERLING: Schleyer, de Wahl, Jespersen, singlu 
defensos sua linguo auxiliara, certe. E li diskutos e diskutos... 

BALDUR: Por sempre, til la eterneso, me pensas. 

MAUGHAM: Fakte, li esas sempre amikale diskutanta. 

AMIKAEL: Kelka-foye, ne tante amikale. 

(Omni ridas) 

RONAI: “Videz, arivas Jean-Francois Sudre! En 1817 il 
propozis Solresol, linguo muzikal universal (pauzo) Ho, la 
linguo-fabrikanti ne abandonos sua rev-idiomi. Envidioza pri lia 


optimismo, ni salutez li respektoze. La prolifero di lia projeti 


65 


posibligos a ni juar, dum ula tempo pluse, Pefekti di la 
benedikata babelala konfuzeso”. 

BALDUR: Ka Babelo ne esas malediko, segun biblala 
naraco? 

RONAI: Plu bone, legendo, rakonto. 

BALDUR: Me vidas ja aparar la plura partisi: favore la 
Angla, favore linguo artificala, favore la plurlinguismo o... 
favore la permano di la fairo-langi. Ni vartez la decidi di la 
Suprega Povi. 

RONAI: Ba! Vivez la benedikata linguala diverseso en nia 
kafeerio! 

AMIKAEL: L ukazi cielala obediesez. 

RONAI: Tamen, ni ne obliviez. (Latine) “Se linguis 
hominum loquar et angelorum, caritatem non habeam, factus 
sum velut aes sonans aut cymbalum tinniens. Santa Paulus, Ad 
Corinthios, 1, 13:1”. 

AMIKAEL: (penseme) Ha! Deo esas amo! 

RONAI: Yes, amo! (Italiane...) “L'amor che move il sole 
e l'altre stelle”. 

BALDUR: Amen! Amen! 

AMIKAEL : Siori, vi ne darfas vidar la fairo-langi sur via 
kapi, ma me darfas lo, e... e...quala surprizo!. Via fairo-langi jus 


desaparis. 


66 


OMNI: Ho! Ho! Ho! 

AMIKAEL: Certe la Santa Spirito decidis anticipar sua 
ukazo! 

KEYSERLING: Yen... yen... Uberraschung! 

ORTEGA: Esez bonvenanta... en la Kafeerio...Babelo! Ba 
-be -lo! 

KEYSERLING: “Was die Sprache gewollt, haben die 
Sprachen zerstort!... Schiller!”.. 

RONAI: Quale en la refreno di la kanto Bakala da Goethe: 
“Hir sind wir versammelt zu loblichen tun: ERGO BIBAMUS! 
ERGO BIBAMUS!” 

OMNI: “Ergo bibamus”! 


RONAI: Ho! marveloza, joyoza, Babelatra konfuzeso! 


(KURTENO) 


67 


MUNCH, 0 LA MILITO DIL MASHINI 


(Pos mil yari, Satano liberigesis, e seduktis Gog e Magog: 


Ionanes 20, 7). 


Automati, tanki, aviacili, vespertilii elektronikala 
venenoza, roboti mortale efikiva — multeskis. Sinkron aerostati, 
baloni, bolidi — lansis lum-flechi fairoza omna-direcione. 
Fuzei, spacal mashini, satelitala bombi, asteroidi asasinera, falis 


adsur la globo, liberigis veneni ed asfixianta radiaci, explozigis 


elektronikala estakadi, bastioni, arsenali... omno — quale 
volkanala lavao — dis-semis morto omna-loke sur la tota 
planeto. 


La armei inter-militis ed inter-nihigilis. La tumultego 
establisesis, mashini fole atakis mashini, homi, bestii, armei... 
homaro. 

En la stabeyi e fortresi on vane probis guvernar armi e 
soldati. Mili desertis, mili mortis e jacis sur la voyi, milioni 
perisis meze di sturmi, cikloni, fairi, cindri, pesti, kalor-emisuri, 
silencoza fulmini. 


La milito balde finis. 


68 


La planeto divenis sepulteyo; nur rara transvivanti ankore 
marchis perdita tra la agri. 

Nokteskis, kande un ek la restanta grupi de soldati, 
transvivanta ula-loke, finis exkavar trancheo, por ibe pasar la 
nokto 

Li kubo-ludis, drinkis, manjis, jokis e demente ridachis... 

Subite, ek la nebuli, aparis roboto — soldato. Il quiete 
proximigis su al trancheo, haltis, regardis la kin kompani, 
shancelis... 

Il esis “latuna soldato”, quale la homa militisti nomizis ta 
roboti. 

La kin viri quik jetis su vers sua armi, intencante pafar a 
lu ma, vice to, beanta, li ridachis, avan lua klaunatra figuro: 
latuna soldato, vestizita per komika chapelo, kun lauri-krono sur 
olu, bunta mantelo sur la dorso, ed an la pektoro, koliaro ek flori, 
bi-lorneto, e kartono, qua proklamis: “PACO” e “MUNCH”. 

Il ne portis armi. 

Stacante, il movis sua gambi quaze volante klakigar la 
taloni, ma nur shancelis itere. 

Ek lua internaji emersis zumado, kelka soni ne- 
distingebla; lua elektronikal internaji parte expozesis, lua kordio 


elektronikala palpitis en la metala pektoro parte apertita. Il nur 


69 


havis un brakio ed un okulo; l'altra brakio perdesis en la agri; la 
duesma okulo pendis exter V'orbito, an ilua vizajo. 

La soldati ridachis, tordis su, mokis: 

— Videz, il esas quaresma-generaciona roboto. Il savas 
parolar... 

— A qua regimento tu apartenas? — ulu probis. 

— Dekesma — respondis la latuna soldato. 

— Bone, tu savas parolar. 

— Yes. 

— De ube tu venas? 

— Ytren; duesma regiono. 

—Qua matrikulo-numeron tu havas? 

— YZ 8888 ZY AB — il respondis, ed extensis sua unika 
brakio, ube, sur la dorso di lua manuo, on tatue skribabis 
matrikulo-numero. 

— Pro quo tu vestizesas per ta kozi: lauri-krono, chapelo 
ridinda, bunta mantelo... e kartono “Paco”? Qua esas Munch? 

— Me ne savas pri ta kozi, forsan kande me vundesis e 
perdis mea brakio ulu... 

— Quon tu trakas? 

— Me probas trovar repareyo irga-loke, por ibe richarjar 
mea baterio. Restas a me nur dek-e-ok hori... 


— Ka tu esas desertanto? 


70 


— No. 

— Kad esas altra latuna soldati en la cirkumaji? 

— Nula. Ne esas plusa armei. Preske omno destruktesis... 
me ne esas desertanto... 

— Kad esas homa soldati irga-loke? 

— Forsan... 

— Lore... kad esas transvivanti? 

— Forsan... vi esas l'unesmi quin me vidas... 

Ulu sputis ad-sule e mokis: 

— E la nomo Munch skribita sur ta kartono an tua 
pektoro? 

— Me nomesas Munch — il balbutis. 

Omni ridachis. 

Ulu ri-prenis: 

— La milito duris dum duadek-e-ok dii... 

— Yes, duadek -e-ok dii. 

— Ni havis cent-yara milito en fora pasinto — altru dicis. 
— Ne esis roboti lore... 

La roboto nur tacis. 

Altru: 

— Munch, tu esas la lasta latuna gladiatoro dil armeo, 
segun semblo. 


— Forsan... me ne savas... 


71 


Il fixe regardis li, per sua unik okulo, e lente extensis sua 
unika brakio sen-arma. 

Ne-expektite, mortal lum-fasko blindigiva ek-iris la fingri 
di lua unika manuo e fulminis la homa soldati, qui falis e 
parbrulis til cindresko. 

Munch regardis dum instanto ad-sule, kelke gestis, e, 


shancelante, ri-prenis sua marchado ad-fore... 


72 


LA STELO-VENDISTO 


Hiere, steli-vendisto, viro ankore yuna, dominacata da 
anmoza entuziasmo pri sua afero, vizitis me. 

Il prizentis vizit-karto, ridetis amikale, sideskis, acendis 
sigareto (on fumas che me) e dicis: 

— Me kompras e vendas steli, esas mea afero — quaze 
dicante “me vendas menajala vari” 

Dum instanto me restis astonata, nul-dicanta. Pose, me 
desfideme questionis. 

— Kad on ja vendas steli? Nulu avertis me. Me nultempe 
audis parolar pri to. 

— To esas novajo, — il dicis — tre recenta novajo, ma 
multa homi ja interesesas pri to. To esas questiono di prestijo, ed 
anke di profito. 

— Prestijo? Profito? — me dubitis. — Ma quon on facas 
pri ta steli, quin on aquiras. Kad on lotrias o rivendas li? 

— Komence on richeskas, — il durigis — ma to esas 
precipue questiono di prestijo. Vu aquiras stelo e de lore, vu 
povas fiere dicar a vua amiki ke vu proprietas ol. Yes, ta esas 


mea stelo, vu dicas — mea stelo —, nam on grantas a vu 


73 


valoroza certigo, mondale aceptata, pruvanta ke ol-ta esas vua 
stelo privata. 

— E lore? Ka me darfas ad-irar ta stelo, ka me darfas 
sejornar ibe, erektar domo ibe? Ka me darfas ad-portar ibe mea 
libri, mea spozino, mea hundo, mea personala roboto? 

— No, vu ne mustas, ne povas, ne darfas... To esas nur 
questiono di prestijo, ed anke di profito, quale me ja dicis. Tre 
importas proprietar stelo. 

— Semblas ke me nultempe rajuntos vua argumenti — me 
respondis. — Kad importas proprietar stelo? Pardonez, ma to ne 
interesas me. Bon jorno! 

Il semblis deceptita, ma insistis: 

— Videz, sioro, esas granda profito, nam on admisas 
kolokaji pri steli che la borso... bone, la borso-kurso... steli havas 
valoro, steli diope plu valoras. Vu povas kolokar, vu povas ganar 
milioni, vu... 

— No! — me inter-ruptis. — Me ne bezonas milioni, me 
ne volas savar pri stelala burso-kursi. Pri steli, me nur prizas 
tempope regardar li en la cieli, nokte, e revar. Nulo pluse. 

Il longatempe regardis fixe la plafono e divenis preske 
trista, sospiris e, fine, deceptita, dicis: 

— Ho!, sioro, esas deplorenda, me havas mem stelaro 


kompleta, kom...ple...ta.! — il acentizis — kusto-prece... 


74 


— No... — pardonez — me dankas, ma me ne volas 
komprar galaxio, stelaro, o mem stelo. 
I triste adiis e departis. 


E me ek-iris por regardar la cieli — gratuite. 


15 


MARIETA 


1111 

Yaro 189... 

Quale entamar ica naraco? 

Ka per tri kavalkeri ek-iranta en ombroza, sen-luna nokto, 
sub kolda, milda, persistanta pluveto? 

Ka per tri kavalkeri silencoze arivanta a drinkerio ye strad- 
angulo dil vilajeto? 

Ka per tri kavalkeri lor frapar vendeyo-pordo ed akre 


salutar la albergestro ed invadar lua mi-lumizita saloneto? 


Fakte, tri kavalkeri arivis ye vilajo, lor nokteskar, che 
taverno, qua esis anke drinkerio e varo-venderio. 

— Bona vespero, siori — dicis la tavernestro, forte 
surprizita, kande li en-iris. Il ne expektis plusa klienti ta-nokte, 
ed il ne audabis li arivar, quankam li esis sur-kavale. Il tresayis. 

Kurioza, il atence inspektis per regardeto la kavalkeri, 
dum vishar la serv-tablo. 

— Mala vetero — il dicis. — Ne-bona por voyajar. 


Li nulo dicis. 


76 


Esis tri viri forte armizita: fusilo en la manuo, revolvero, 
pistolo, poniardo an la zono, armi quin on povis vidar sub lia 
apertita kauchuka manteli, gutifanta ad-sur la planko-sulo. 

Li proximigis su e fixe regardis la drinkeriestro. Li mute 
des-metis la kauchuka manteli e pendis li an mantel-hoki an la 
parieto. 

La maxim yuna de li, portanta, bandoliere, longa fusilo, 
vestizita per militala kepio, kun rideto sarkasma an lua labii, 
apogis su an la parieto. 

Altra mez-eva magrulo, kun mieno feroca, ne-humana, 
minacema, cikatro tra la vizajo pavorigiva, manuagis revolvero. 

La maxim alta, plu forta, plu defianta, plu autoritatoza, kun 
la vizajo markizita da variolo, pezoze sideskis, extensis sua 
gambo, vestizita per boto fangoza, quaze jus marchinte, apogis 
ol an altra sidilo. Il lente acendis sigareto, aspiris e bruisoze 
suflis la fumuro ad-supre. Il esis la chefo, evidente. 

Lampiono pendanta de trabo feble lumizis la ceno. 

Oramo, tale nomesis la tavernestro, kelke tresayis, queris 
altra lampiono ed acendis olu. 

Pose, il sideskis an la vend-tablo, proxim lav-mobleto, e 
diskrete regardis la nutriv-armoreto sur qua esis revolvero 


envolvita en drapo sordida. 


TI 


Turnante su vers la tavernestro la chefo jus arivinta 
autoritatoze questionis: 

— Kad esas aquo ed ulo manjebla por la kavali? 

— Yes, ecelenco, sat multa — respondis la tavernestro. — 
Ne trublesez. — Ed il adjuntis — Esas honoro servar vi. 

La chefo ridetis pro ta “ecelenco”. 

Anke la magrulo ridetis e per la pinto di poniardo delikate 
gratis sua cikatro. 

— Me nomesas Altamir, kapitano Altamir — il dicis e fixe 
regardis la tavernestro en lua okuli. 

— Yes, kapitano Altamir — balbultis il-ta. — Me nomesas 
Oramo. — E pos instanto: — Ka vi prizus drinkar ul vino, biro, 
ulo manjar?... 

— Nedo, — imperis la kapitano, turnante su vers la yuno 
— lojigez la kavali en la stablo. Vishez li, pro la humideso, e 
serchez nutrivo por li. 

La yuno pronte obediis ed ek-iris. 

Turnante su vers la tavernestro, la chefo dicis anke: 

— Sioro Oramo, me ne prizas trompesar. Dicez, kad esas 
legalisti en la cirkumaji? 

—Nula, kapitano, nula! 

— Ad-portez tri biri e brandio-botelo — il imperis. — E 


kelketo por manjar... 


78 


— Volunte, kapitano — respondis la tavernestro, 
staceskante. 

Il male sucesis celar sua timo e trubleso. Il queris la biri, 
ad-portis anke eskudelo kun karno-peceti brez-koquita, e, per 
manuo tremanta, des-stopis la boteli. 

La magrulo lente inklinis su vers la kapitano: 

— Il mentias! — il ne-laute dicis, kande la tavernestro 
retro-turnis su vers la vend-tablo. 

La kapitano nur movis la kapo. 

Extere, la pluvo kelke augmentis. 

Esis tempi di krimino, revolti, revoluciono, interna milito. 
La federalisti avancis vers la nordo dil lando. La legalisti des- 
esperante esforcis kontenar la mareo violenta qua minacis dronar 
la republiko. 

Ultre la trupi regulala, qui anke tedis, nocis e sufrigis la 
civitani, pululis omna-loke, quale diablatra lokusti, timinda 
pesto, grupi de terorifanta vandali, banditi, asasineri, 
fanfaronemi, qui parkuris la agri e la vilajeti por ibe libere furtar 
e masakrar. Kasto di Kain. La naraci pri la violenta agado di ta 
grupi multeskis. Tempi barbara, tempi timenda... 

Esis un ek ta grupi qua en-irabis la taverno di Oramo. 

— Me abominas legalisti, trahizeri e mentieri — dicis la 


kapitano. — Pestoza kreuri. 


79 


— Yes — nur murmuris Oramo. 

— Manjez, drinkez, Magrulo! — il ferme imperis, 
regardante la kompano, qua obediis. 

Ed erste lore il subite perceptis infantino quiete ludanta sur 
la pavimento, proxim l'altra tablo. 

L infanto levis sua regardo vers la Kapitano. 

Saminstante, reciproka simpatio quaze cintilis inter la 
regardi dil kapitano e dil infanto. 

— Ka tua filio? — il questionis l'albergestro. 

— No — respondis Oramo, di qua la temporon komencis 
perlizar sudor-guti, quin 1l probis vishar per sua maniko. 

— Ek-irez, infantacho — il klamis. — Ed al kapitano: — 
No, ta pulcoza kreuro esas filio di muliero qua laboras hike — il 
explikis, iracoze. 

— Ka tua spozino? 

— No. 

— Ube esas ta muliero nun? 

— El esas extere, apud la forno, el bakas la pani por 
morge. 

— Extere? Kun tala vetero? — questionis la Kapitano. 

La tavernestro levis la shultri. 

— El portas lit-tuko sur sua dorso. Me ne sucesis ankore 


konstruktar shirmilo por la forno. E, fine, esas nur pluveto. 


80 


La kapitano karezis la kapo dil infanto e dolce frapetis lua 
vango. 

— Marieta! — klamis la tavernestro. — Kreuro ne-utila! 
Irez al koqueyo ed ad-portez altra plado de karno! Quik! Quik! 

L'infanto hastis alonge la koridoro e retro-venis kun 
karno-eskudelo en lua manui, ma lor en-irar la saloneto, ped- 
butis sur sako de ter-pomi e lasis falar la eskudelo. 

L'albergestro furieskis, avancis kontre l'infanto, tiris el ye 
la hari e violente vango-frapis elu. 

La kompatinda infanto falis ad-sur la pavimento e 
komencis plorar. Ed tranis su vers la parieto, tremante pro la 
plorado. 

La kapitano frunsis la brovi: 

— Pro quo tu frapis elu, leda kerlo? 

— Exkremento! — klamis la tavernestro, abasante su por 
rekoliar la karno-peceti e la eskudelo. — Tu nur savas tedar ed 
jenar l'altri! — il klamis al infanto. 

Ta-instante la magrulo, per rapida e violenta frapo, aplastis 
musho sur la tablo. 

E sam-instante, la yuna bandito retro-venis, ankore ad- 
portante bandoliere la fusilo. Extere, la pluveto milde 
tamburagis sur la zinko-kovrita domacho. 


Tenua fum-velo flugis tra la saloneto. 


81 


— Yen, — il dicis — me vishis li, li drinkis e nun manjas 
kelka feno e kano-peceti. 

— Anke tu, drinkez e manjez — dicis la kapitano. 

La yunulo des-metis la fusilo ed apogis olu an la parieto. 

La plorado dil infanto diminutis til cesar, e la silenco 
regnis en la saloneto. 

— Atencez — dicis la kapitano turnante su vers 
Palbergestro. — De du jorni e du nokti ni sequas la traci di tri 
legalisti. Til hiere, lia traci esis videbla sur la sulo. Ma subite li 
des-aparis. Ka la kavali nun flugas? Ka li portas kotono sur lia 
pedi? — Ed il longe regardis la dom-mastro. — Ka ta kerli 
forsan cirkulas en la cirkumaji? 

— Ecelenco, — dicis la tavernestro — me nulo savas. 

Il tresaiyis itere, nam il plezure aceptabis la tri legalisti, en 
la jorno antea, drinkabis kun li e mem sugestabis a li kampar 
apud la fluvio. 

Edil anke ridabis lor vidar lia kavali kun la pedi envelopita 
en shifoni. — Ad-irez la fluvio, — il dicabis al legalisti — esas 
mi-kaverni ibe, por shirmesar, kande pluvas. 

— Me preske ne povas kredar — dicis la kapitano. — Tua 
albergeto esas juste an la strado. Ha! la pesto kaptez li. Morge ni 
tra-serchos la cirkumaji. Li certe esas ula-loke. 


— Me nulo savas — repetis la tavernestro. 


82 


La infantino cesabis plorar. El lente stacis, prenis ulo en 
sua posheto e komencis ludar, tempope sospiranta. 

L'albergestro turnis su ed ad-iris la koridoro. 

La infanto duris diskrete ludar. 

La kapitano staceskis, ad-iris l'infanto. — Ne plorez, 
Marieta. — Il delikate karezis lua redigita vango, e lua hari, 
prenis eskudelo de sur la vend-tablo, plenigis ol per sukraji ed 
ofris ad elu. El aceptis, preske ridetis, celis la sukraji, ed kun fixa 
regardeto qua dicis plu kam vorti, insisteme kap-signifis, e pozis 
kelka fluvio-stoni en la manuo dil kapitano. 

Ica prenis la stoni ed en-poshigis li. 

L'albergestro esis retro-venanta. Il nulo atencis, 
koncentrata pri pronte manuagar pladi e glasi an lav-mobleto 
apude. 

— Ka tu expektas altra klienti ca-nokte? — questionis la 
kapitano 

— No! — respondis l'albergestro. — Pro la pluvo. — E 
pos pauzo: — Ka vu volas karti, sioro, por karto-partio forsan? 
— dicis Orano 

— No, danko — dicis la kapitano. — Il acendis altra 
sigareto e staceskis. — Ni iras kelke marchar en la cirkumaji. 

— Venez! — il dicis al kompani. — Li pronte obediis. 


Omnu prenis mantelo, chapelo, fusilo e sequis lu. 


83 


Extere, la kapitano inspektis la nokto, cirkumregardis la 
mizeroza gardeneto dil domacho e stacis kelkatempe, pensema, 
proxim la apuda ne plus funcionanta fer-forjeyo. 

Il ek-poshigis la stoni quin Marieta donabis a lu, silence 
manuagis li, quale se li esus juveli. — Diabletino, — il subite 
murmuris — li esas fluvio-stoni! Evidente, esas to! El venjas su 
kontre l'albergestro. Per la stoni, el indikas ube la legalisti 
celesas. — Il ridetis. 

On audis fora aboyado di hundi e la grunado dil porki en 
la porkeyo proxima. La pluveto duris. 

— Al fluvio! — il imperis. — Ni irez pede, kun granda 
sorgo! Silence marchez! Ne mem respirez. Ni eludez e surprizez 
li, la infami. 

E li ad-iris la tenebri. 

Ne bezonesis longa voyo, nek tempo: pos mil e cent metri 
cirkume, dop densa pin-foresto li arivis proxim la fluvio. 

Li serpentatre glitis tra la busheyi. 

La tri legalisti ne-laute babiladis ye la en-ireyo di mi- 
kaverno an la rivo. 

La banditi proximigis su kun extrema sucio. 

La fluvio-torento groseskabis, pro la pluvii, e kelke zumis. 

Super fairo acendita ye la en-ireyo dil mi-kaverno, karno- 


peco grilesis. 


84 


La legalisti erore kampabis tro proxim l'urbeto e nulu 
sentinelesis. 

La agado dil invadanti esis rapida e fulminanta. 

Surprizita, li instante restis beanta lor vidar la banditi. 

Un ek li nur kelke barbuliis. Altra jetis su ad-avane e falis 
barbotanta aden flako. La triesma sucesis mem mi-prenar 
revolvero ma, quale la du altra, sukombis. 

La pafado ekigesis tra foresti e monti. La pulver-fumuro 
dis-sendesis ad-sur la aqui. 

La magrulo prenis sua poniardo e tranchis karno-peceto ek 
la grililo. 

L'albergestro restabis pavoroza pos ke li livis. Il audis la 
pafadi tre distanta. Il karezis sua revolvero ma lasis olu sur la 
nutriv-armoreto. Ka li trovabis la legalisti? Il sudorifis, tremadis, 
divenis glaciatra. 

Balde il audis lia pazi. La banditi retro-venabis ed en-iris 
la drinkerio. Il pensis pri questionar li pri irgo ma, ne-decideme, 
tacis e jetis su ad-avane por prenar sua revolvero. 

Ne-utile. 

— Tua amiki sendas saluti — dicis la kapitano, e pafis du- 
foye. La kugli ad-iris direte la vizajo dil albergestro. Il falis adsur 


la vend-tablo ed ibe restis senmova. 


85 


La yuneto esis en la koridoro apud la lito improvizita e la 
sut-mashino di lua matro. El venis al pordo por regardar. 

— Marieta — dicis la kapitano, proximigante su. — Ad- 
irez tua matro Marieta. Yen tua fluvio-stoni ed anke — il ek- 
poshigis ul-sorta monetuyo, extraktis kelka banko-bilieti e pozis 
li en la manuo dil infanto lor dicar: — Li esas por vi. 

El nulo dicis ed ek-iris. 

Anke la tri banditi ek-iris. La yunulo e la magrulo tranis la 
kadavro dil tavernestro dop su e jetis lu aden la porko-stablo. 

Li prenis la kavali e departis. 

Quale finar ica naraco, dum ke la imajo di ta kavalkeri dis- 


solvesas en la nokto e la nebuli? 


86 


MONSINIORO 


On nomizis il “monsinioro”, ma pro estimo ed afeciono, 
nam il ne recevabis oficale ta titulo honorala. Fakte, il esis 
simpla, humila, simpatiala sacerdoto. 

Monsinioro vivis sola kun dom-guvernistino, siorino 
Klemps, en dometo proxim la kirko di nia urbo. Sacerdoto 
retretinta ja de dek yari, en frua evo il sustenis ed skribis pri 
kelka idei religiala e filozofiala ne tre ortodoxa, de quo rezultis 
serioza Kkonsequantaji: il subisis reprimandi, persekuti, 
penitenci, sufradi, ostracismo. 

Lua kariero religiala domajesis, interdikto falis sur lua 
libro anatemita, il esis kondamnita servar en mikra parokii fora. 
Il humile submisesis. 

Malgre exili ed kondamni, on fine obliviis la afero e tra la 
yari il divenis sempre plu amata, mem da altra kleriki. “Obliviez 
la pasinto,” — on dicis — “obliviez yuneso-peko, il esas viro 
santa” e, nun, pluse, evoza (monsinioro esas nun nonadek-e-du 
yara). “Lasez il” — on dicis. “Precipue, obliviez ta maligna 
libro”. 

Me ne tedos la lektanto per longe examenar la idei di 


monsinioro, skribar pri lua libro proskriptita — qua balde 


87 


desaparis del librerii — afero por plu apta skriptisti — filozofi e 
teologiisti — quankam, ad-vere, la temo surfacale balde 
mencionesos en ica naraco. 

Dome, monsinioro pregis dum la tota jorno, kultivis 
gardeneto, aceptis vizitanti, qui venis querar helpo, konsolaco, 
konsili. 

Il ne plus esis aktiva sacerdoto, ma duris ad-irar, preske 
omna-die, pede, kirko vicina a sua dometo, por asistar meso. 

Ul-vespere, dum ke il esis retro-venanta ad-heme, du yun 
posh-furtisti asomis il, jetis il ad-sule e postulis lua poshala 
pekunio. La kompatinda sacerdoto traserchis sua poshi e donis a 
li sua unika havajo, du banko-bilieti bas-valora. 

Ta-instante, jus pasanta motor-biciklisto aparis, vidis la 
ceno, cesis vehar, sizis la du bubulachi, tordis la orelo di un de 
li e fugigis li ad-fore. La du banko-bilieti e la paroko restis 
jacanta sur-sule. 

— Quale vu standas, monsinioro? — il questionis, lor 
helpar la sacerdoto staceskar. Monsinioro havis cikatro an la 
brovo, qua kelkete sangifis. — Ma vu esas vundita! Quale vu 
standas? 

— No... esas nulo... — Il regardis la motor-biciklisto. — 
Ma me konocas vu, vu esas Ralph, plu konocata kom Bono... 


— Yes. 


88 


— Me kredabus ke vu esis mea gard-anjelo — ridis la 
sacerdoto ironiema. 

Li ridis. 

E pos pauzo: — Me konocis vua genitori. Deo embracez 
li. 

— Mea genitori esas mortinta... Me edukesis che la 
orfanerio St. lozef. 

— Me savas... Vu ne memoras, ma me laboris ibe dum 
kelka monati, multa yari ante nun... me memoras vu... Deo 
benedikez vu, filio mea. 

— Anke me memoras vu, venez, me akompanos vu ad- 
heme — dicis Bono. 

E li, pede, ad-iris la dometo di monsinioro, Bono pulsante 
la motor-biciklo. 

Siorino Klemps ad-kuris, e lor vidar monsinioro quik 
ploreskis, levante sua manui al cielo. — Deo mea! Deo mea, per 
la cieli! Quo eventis, monsinioro? 

— Esas nulo, siorino Klemps, on asomis me sur la strado... 
— ed indikante Bono — ma mea gard-anjelo salvis me. 

Bono demandis desinfektivo, kotono, flegis la mikra 
vunduro di monsinioro. 


— Fortunoze, vu nur surfacale vundesis, ne bezonas suto. 


89 


— Deo laudesez! — il dicis e quik ad-juntis — Ka vu 
aceptas kafeo? 

— No, me dankas, me mustas nun laborar en la redakterio, 
me esas jurnalisto... 

— Yes, la jurnalo... lore, morge matine forsan, venez 
drinkar kafeo kun me. 

— Me venos. Me konocas paniferio ube la pano esas tre 
bona. Me ad-portos kelka. — Bona vespero — il adiis, dum ke 
siorino Klemps insistente inquestis la sacerdoto por saveskar de 
lu plusa detali pri asalto. 

— Danko, filio mea, danko — repetis la sacerdoto. 

Sequanta-matine, Bono venis, ad-portis pano, quale il 
promisabis, e li drinkis kafeo kune, babiladis. 

— Me vidas ke vu kultivas gardeno — dicis Bono. 

— Yes, gardeneto. Me prizas garden-kultivar. Semar esas 
mea hobio. Me iras a la sepulteyo urbala preske omna-semane, 
por kolektar semini, flori sika, ek la tombi. Me iras certe anke 
por pregar por la mortinti... 

— E vu anke vizitas hospici, hospitali, karceri... 

— Yes, me vizitas la sufranti. On devas pregar por la 
mortinti, quale por la vivanti e la sufranti. Kad anke vu pregas? 

Bono regardis petreskinte la paroko. — No, — il redeskis 


e ridetis — nur kande me... timas ulo. 


90 


— Esas importanta pregar e kredar. 

— Me ne savas ka me kredas... mea genitori mortis lor 
acidento automobilala, kande me esis infanto. Me nultempe 
aceptis od aceptos lia morto. Me pensas ke se Deo esas bonajo... 

— Esas des-facila aceptar Deo koram lo mala... esas 
misterio... nek filozofii, nek religii sucesas explikar... 

— Yes, lo mala esas misterio — repetis Bono. — Omno 
esas misterio. 

Dum-instante li penseme tacis. 

— Ha, monsinioro, ka vu volas ad-irar sepulteyo? Por la 
semini? Me povas vehigar vu ad-ibe. Per mea motor-biciklo. 

— Per motor-biciklo, me? 

— Yes, sur la gropo dil motor-biciklo. Ol havas dorso- 
apogilo. Me povas vehigar vu ad-ibe. 

— E la sutano? — questionis monsinioro. 

— Vu trusez olu. 

— E la homi? Quon dicos la homi lor vidar me sur motor- 
biciklo? Li ridegos pri me. Me sentos me ridinda... 

— Obliviez li. Ka la evangelii interdiktas monsiniori vehar 
per motor-bicikli? Esas plu bona kam marchar. 

Pos kelka rezistado e multa dubiti, tandem monsinioro 
aceptis l'invito. Il pozis sua para-pluvo sub sua brakio, trusis sua 


sutano e hisis su ad-sur la mashino. E li departis. 


91 


Lor arivar a la sepulteyo, Bono ridis: — Ka ni bone vehis, 
monsinioro? 

— Yes, unesma-foye me vehas per motor-biciklo. Me 
prizas la vento an la vizajo. Me dankas, Bono. 

E li ad-iris la voyeti inter la tombi. Hike, ibe, monsinioro 
haltis, murmuris prego, kolektis semini, flori sika. 

Bono ne rezistis, questiono krevis lua kapo. — 
Monsinioro, por quo e pro quo pregar? Li omna esas mortinta... 

— Por lia anmi, Bono. Anmi esas quala semini, — il 
montris la semini sika en sua manuo — li ri-viveskos. 

— Kad esas posibla? Ka homaro tota ri-viveskos, milioni, 
bilioni de kreuri? 

— Misterio... Che Ioannes (8,11) on lektas: “se la Spirito 
di Il-ta qua ri-vivigis Iesu ek la mortinti habitas en vi, il donos 
anke vivo a via korpi mortiva per sua Santa Spirito, qua habitas 
en vi”. 

— Me ne kredas — repetis Bono. — Me ne kredas ke... 

— Ri-vivesko certe, ma en altra realeso, forsan... 

Li tacis, e duris marchar inter la tombi, til la krepuskulo, 
kande tenua pluveto komencis falar. Lor ek-irar, Bono pozis sua 
manuo sur sua vizajo ed imprekis: — Diablo! — il dicis — Ha, 
pardonez, monsinioro... me obliviis, me bezonas gazolino. Balde 


mankos fuelo. Vartez hike, dum kin minuti, me pregas. Vu havas 


92 


para-pluvo. Esas gazolin-distributerio proxime. Me retro-venos 
balde. Ed il, pede, ad-iris. 

En la distributerio, ne esis bidono por la gazolino. On nur 
trovis, ula-loke, nokto-vazo rustoza, quan Bono plenigis per 
gazolino e sorgoze transportis amba-manue dum retro-venar. 

Lor vidar Bono kun la nokto-vazo en-manue, monsinioro 
klamis: — Deo Santa! Miraklo! Miraklo! 

— Quala miraklo? — dicis bono. — Ka vu kredas ke me 
urinifis ad-en ta nokto-vazo e ke la urino divenis gazolino? 
Monsinioro, vu astonas me! Li ne havis bidono che la 
distributerio. Miraklo! Miraklo! Ha, ha, ha! — il ridachis. 

Anke monsinioro ridis. Evidente il ne kredis pri miraklo 
ta-kaze, 1l nur mokabis. Monsinioro havas humuro, pensis Bono. 

La pluveto cesabis. 

La paroko klozis sua para-pluvo, trusis sua sutano, hisis su 
ad-sur la gropo dil motor-biciklo, e li departis, il nun plu 
experiencoza pri vehar per motor-bicikli, juante la rapideso e la 
vento kontre sua vizajo. 

Tale plu-forteskis ta ne-expektita, ne-probabla amikeso 
inter monsinioro e Bono. 

Dum la semano-fino sequanta, li motor-bicikle itere ad-iris 


la maro 


93 


—Ja de sisadek-yari me ne vidas la maro... — dicis 
Monsinioro. —La maro instigas me pensar pri universo, pri 
Peterneso. 

Sidante sur la sablo, li regardis la maro dum plura hori. 

Tempope, monsinioro repetis: — Danko, Bono, danko. 

Dum lia kun-vivado, lor kafeo o matinal marchado, li 
multe diskutis pri maro, anmo, spirito, ri-vivesko, Deo, lo mala... 

Tale, kelka jorni pos la vizito en la sepulteyo, dum la 
matinala kafeo, lia filozofiala diskutado intenseskis. — Patro 
mea, — dicis Bono (li nun inter-traktis quale patro e filio) — vu 
celas ulo... Misterio, omno esas misterio, vu simple dicas, ma, 
me ne bone komprenas vua idei pri Deo, l'universo, lo mala. Ka 
vu esas ul-sorta manikeisto? Panteisto? Spinozisto: “la 
substanco esas Deo”. Altra-epoke, vu riskus kondamnesar al 
rogo, vu brulesus. 

— Ve!, preske to, — dicis monsinioro — pro libro quan 
me skribis kande me esis yuna. La libro brulesis, desaparis... E 
vu konocas mea personala historio, me exilesis. Me nun ne multe 
sucias lo, me ne sustenas idei, me ne havas mem idei. Me ne 
diskursas, ne skribas, ne diskutas e se me parolas a vu pri to, ne 
esas pro interviuvo inter paroko e jurnalisto, ma konversado 


inter patro e filio. Me ne plus transmisas ta idei. Tale, 


94. 


autoritatozi ne plus bezonas suciar pri me. “Il esas evoza, il 
fantazias, lasez il, il balde mortos”, li dicas. E to esas verajo. 

— Fakte, — durigis monsinioro — omna ta idei jacas en 
la pasinto, en libro obliviita ja de longa tempo, de mea yuneso, 
ol-qua sepultesas en la fundo di mea memoro. Me ne plus 
sucesas klare memorar ta idei. Deo pardonez me..., me lore 
kredis ed ankore kredas ed sequas Doktrino: Deo Patro, Filio e 
Santa Spirito... mea libro lamentinda esis verko bone intencita 
da ne-experta, ne-habila, skribanto, deceptiva inkurso aden 
konjekturi, subtilaji, vana filozofii... pri Deo, Lo Mala, 
PUniverso... la idei di Teilhard de Chardin, Deo pardonez me... 

— Vua libro frolis herezio — dicis Bono. 

— Plu kam frolar, ol esis herezio — ludo danjeroza pri 
konjekturi e subtilaji ne-importanta, qui ne ad-portis lumo, ma 
tenebro... Me sempre proklamis ed ankore defensas la Triuno: 
Deo, Patro, Filio ed Spirito Santa. 

— Ed pri lo Mala? — questionis Bono; 

— Ve! Quon me savas... esas misterio... 

— Ma vua idei sen-dubite shokis. Vua libro frolis herezio, 
vu atingis Dogmo, Kredo... 

— Deo pardonez me... esas exakte pro to ke ol 
interdiktesis. Ma ol ne esis halucinajo. Me nur volis explorar ed 


harmoniigar kelka idei kun la Kristanismo. 


95 


— Ka vu havas exemplero di ta verko? Me ulfoye serchis 
lu en nia biblioteko publika, ed anke konsultis editerii pri lu, me 
nulo trovis, la libro simple des-aparis. 

— Quo esas forsan plu bona — sospiris Monsinioro. 

— Ka vu ne riskribis olu? 

— No... 

— Kad to esas posibla en ica yarcento... — Bono sospiris. 

— Bono, — dicis monsinioro — la verko ed olua idei esas 
nulo. Quo importas esas Religio, e Religio esas Amo, precipue 
amo al Altru. On bezonas amar 1”Altru, esar Samariano. On 
bezonas amar, protektar, defensar 1”Altru... Oportas pregar, 
pregar sempre, ed esperar la Spirito Santa, qua instruktos ni pri 
omna kozi, segun Ioannes: 14,2 6, e qua — me dicas — 
deskovrigos da ni omna misterii. Ni ne bezonas ne-fruktoza 
exploradi, vakua konjekturi... 

— Ma uli dicas ke la Santa Spirito libere fluas omna- 
loke... 

— Altri... nur en la sfero ekleziala. 

Li ne pluse dicis, ed adiis. 

Monsinioro, quale sempre, forte embracis Bono: — 
Dormez bone, mea filio. 

— Bona nokto, patro — respondis la yuna jurnalisto, ed il 


for-iris per sua motor-biciklo, quale sempre. 


96 


Sequanta-matine Bono ri-venis ad-portante la pano 
kustumala por la kafeo. 

Grupeto de homi asemblesis an la pordo ed en la mikra 
gardeno di Monsinioro. Siorino Klemps aparis apud la pordo, 
singlutante: — Ho, Bono! Deo ad-vokis Monsinioro, Deo ad- 
vokis tua patro. 

Bono en-iris e ad-iris la dormo-chambro. 

Monsinioro jacis tranquila, pace, semblante dormar. Milda 
rideto markizis lua labii. 

— Il ne ridetas, esas nur rictus — ulu dicis. 

La yuno proximigis su al mortinto, ploreskis, e lua lakrimi 
fluis ad-sur la manui krucumita di Monsinioro. 

Siorino Klemps ad-venis e pozis libro en la manui di Bono. 

— Prenez. Monsinioro dicis a me... esas por Bono, ne 
obliviez... 

Bono prenis la libro, en-poshigis lu, ek-iris, acensis sua 
motor-biciklo, departis. 


Vento dolce vishis lakrimi sur lua vizajo. 


97 


NOAH E LA ELEFANTO 


Segun la jurnali, Noah Archibald Ark, la konocata Usana 
milioniero, film-direktisto, yakto-navestro, baloneg-kapitano, 
automobilo-kurero, aventurero, entraprezos ad-irar Afrika, por... 
pafar ad elefanto. 

Fakte, Noah jus preparis su, invitis kelka amiki por kun- 
irar e dume, donas kelka interviuvi. 

Ulu remarkigis ke to esas shokanta. Ark esis preske 
“Archo”, e Noah, biblala protagonisto, qua juste salvis bestii en 
la Archo, ne mortigis li. 

— Pro quo vu volas mortigar elefanto? — questionis 
jurnalisto. Altra questionis: — Ka pen-valoras spensar fortuno 
por irar ad Afrika, nur por sakrifikar elefanto? Forsan la 
autoritatozi ibe interdiktos vu agar tale; me esperas lo — triesma 
dicis. 

— Me ja recevis permiso — il respondis. — Me departos 
en la nexta semano. 

Kelka amiki probis distraktar lu, ma li ne sucesis. Mem lor 
ludar golfo en la klubo, il ne cesis parolar pri ta “defio”, quale il 


definis ta projetata elefant-ocido. 


98 


— Ma quala defio! — dicis l'amika golferi. — Ka tu volas 
kriminar? Kad esas defio, o nur ago sangoza, des-estiminda, 
reprochebla? 

— Amiki, — dicis Arch — me aviacis kin-foye super la 
du poli, balonagis super omna oceani, cirkum-seglis la mondo 
du-foye, mariajis me sep-foye, direktis filmi en Holywood, me 
ne plus savas ube gardar mea pekuniala rezervaji; me havas 
rezideyi en la kin kontinenti, me elektesis senatano du-foye — e 
me prizus voyajar en la spaco, ma to ne esas ankore posibla... 
Do, me pensis: me nultempe pafis ad elefanto! E me decidis 
pafar ad elefanto. 

Espritoza amiko ridetis: 

— Ka tu volas pozar la embalmita kapo dil elefanto en tua 
salono, quale trofeo? Tu povas mem forsan ad-portar la tota 
kadavro dil bestio ad-heme e regardar olu, dum la tota jorno, lor 
fumar sigaro en tua biblioteko. Tua spozino certe prizos vidar ta 
kompatinda bestio... ta trofeo... en via salono. 

— Tacez! El parolas mem pri divorcar. 

Ma il voyajis. 

L'amiki restis heme, ne volante partoprenar — li dicis — 
shaminda, des-fortunoza, des-felica entraprezo. 

Dum kelka di il lojis en Afrikana hotelo, solitara, 


pensema... drinkante wiskio, fumante sigari. Il komprabis libro 


99 


ilustrita kun bela fotografuri di elefanti e ne cesis foliumar olu, 
dum drinkar e fumar en la drinkeyo. 

Fine, il ad-vokis sua sekretario (quan il kun-portabis ad 
Afrika) ed ek-iris; il parkuris armo-venderii, selektis ed aquiris 
fusilo adequata a la vild-chaso, serchis loko proxim la hotelo por 
kelke praktikar la pafado e rekrutis lokala guidisto. 

— Ni departos morge matine — 1l dicis. 

Yes, la granda dio arivabis. Li — to esas il ipsa, Noah Ark 
(od Archie, quale lua amiki kustume nomas lu), lua sekretario e 
la chas-guidisto — ek-iris. 

L'elefanto distis per kin kilometri, quaze vartante la partio. 
Lu esis simpatioza, pensema bestio, pacoze koncentrata en sua 
aferi, qua apene jetis regardeto kande li arivis. Lu esis forsan 
olda olima cirko-elefanto, kustumanta la malaji homala, e quan, 
pos kelka yari de pezoza laboro, multa sakrifiki e vundi, on 
liberigabis sur ta agri, por ke lu mortez ibe. 

Archie taceme regardis la pakidermo dum kelka instanti. 
ll acendis sigaro e fumis dum kelka instanti. Pose, il prenis sua 
fusilo, examenis olu, ri-regardis la elefanto e vizis. 

Ma, pos kelka sekundi, il quik abasis la fusilo e turnis su 
vers la guidisto. 

— Qua proprietas ica domeno? 


— Esas sioro Bathuba — dicis la gardisto. 


100 


— Me volas vidar lu. 

— Sioro Ark, — dicis la sekretario — ka vu ne pafos? 

— No. Me volas komprar ica domeno. 

— Me ne komprenas — dicis la sekretario. — Quon vu 
agos pri ta domeno e pri ta elefanto? 

— Me lasos lu libera sur ta agro; pro to me kompros la 
domeno. Venez, ni irez parolar kun sioro Bathuba. Hal!, 
Gadibert... (Gadibert esas la gardisto). — Yes, bwana. 

— Morge tu serchos elefanto femina, por akompanar lu. 
Ne esas bona vivar sola... 

E Noah (Archie) Ark, la famoza milioniero, film- 
direktisto, balonegisto, aventurero, sequata da sua fidela ad- 


jutanti, iris komprar la domeno por l'elefanto. 


101 


ORK 


Tempope, me hazarde foliumas kayero, quan amiko di me 
lasis. 

Yen quon il, ul-loke, ibe skribis: 

“Esis la triesma jorno di mea vizito e, pos longa jornedo, 
me e mea simpatiinda Orkan amiko e guidero sideskis sur benko, 
en publika placo, por kelke repozar. 

E ni joye babiladis. 

Quo? Ka to ne esas ulo tre ordinara?.. Du amiki 
babilanta... pri omno... pri nulo... sur benko... en placo? 

Nulo, ecepte ke: 

Me esis Terano! Il Orkano?! — sur forega planeto, en tre 
distanta galaxio! 

Ne-kredebla? Ne importas. 

Kredez, se vi volos, o se vi povos kredar lo. 

Ni esis babilanta, en placo, en la chef-urbo, sur tre fora 
planeto, en fora galaxio, sur la mikra planeto Ork. 

Quo?... Kad esas benki, kad esas placi ibe? 

Yes, kredez, esas amiki, esas benki, esas publika placi en 
Ork. 


102 


E ni agreable babiladis, tempope ridante, tempope amikale 
diskutante. 

La vespero esis bela, la konversado vivaca e, yes, Orkan 
someral vesperi favoras langoranta konversadi. 

— Vua planeto esas vere kuriozigiva — me dicis. (Me jus, 
itere, remarkabis ta kurizigiv Orkan drak-tirata taxii). 

— Ka vu tale opinionas? — il questionis. 

— Yes — me dicis. 

— Exemple? 

— Exemple?... La veturi... 

— La veturi? 

— Yes, ta stranja karosi, kad ico ne esas stranjajo che 
developata civilizuro quale la vua? Ka ne esas stranjajo lente 
vehar per ne-komoda vehili, tirata da draki, vice voyajar per plu 
rapida e konfortoza motor-veturi? Ed esas mem plu-moderna 
motor-veturi che Ork, ka ne? Quankam poka, adminime kelka 
ek li esas mem bona. Pro quo esas tante poka motor-veturi che 
vi? 

— Pro ke li ne esas perfekta. 

— Perfekta? Vu astonas me. 

— Yes, li esas defektoza. 

— Ka via drak-tirata vehili ne esas tala? 


— Ka vu tale opinionas? 


103 


— Yes, me tale opinionas. 

Il regardis me, pensema: 

— Kredez, nulu sucesas konvinkar ni pri la supereso di la 
motor-veturi. Li ne esas perfekta. 

— Ka li mustus esar tala? Kelka ek li esas mem plu bona 
kam... 

— Forsan, — il inter-ruptis me — ma preske nulu sur nia 
planeto ankore interesesas pri li. 

— E pro quo? 

— Un-latere pro la motor-amatori ipsa, me opinionas. 
Altra-latere, pro la publika opiniono, generale. 

— To esas? 

— Singla vetur-klubo aceptas e favoras nur sua vetur- 
modelo... 

— Vetur-klubo... vetur-modelo... 

— Yes, singla vetur-klubo judikas sua vetur-modelo 
perfekta o preske perfekta, e ne aceptas altra koncepti. Omnu 
proklamas la ne-komparebla qualeso e supereso di sua vehilo. 
Ma li omna havas defekti. 

— Ma, kad on ne povus kunvenar e deliberar pri la maxim 
aceptebla modelo? L'avantajo dil motor-veturo semblas esar plu 
kam evidenta. 


— Mato esas ya la trublo. Qua esas la modelo aceptebla? 


104 


— Me ne komprenas. 

— Atencez, — il dicis — quankam la diferanta modeli 
sequas bazala principi, esas diferi inter li e, fakte, singla skolo 
simple odias audar pri altra sugesti e propozi. Nulu aceptas 
extera propozaji. La vetur-klubi esas quaze separata sekti, e la 
vetur-skolo plu konocata, malgre la generala skeptikeso, 
religioze kredas pri sua finala triumfo. Li havas plu multa veturi, 
plu multa repareyi, plu multa propagando, plu multa resursi e, 
fine, ka li aceptus perdar omna sua til-nuna kolokaji? 

— Ma kad ico esas kredebla? 

— Fakte — il durigis — tam balde kam mortis Hiekz-zo, 
la grand inventinto, il-ta qua developis unesma sucesoza 
motor-veturo, ilua zeloza sequanti decidis interdiktar irga 
modifiko relate a lua inventuro. Ica devus restar quala la Mastro 
konceptis olu. Or, I'Orkani ne aceptis la Hiekz-zoal inventuro, 
poke o nule savas pri olua modifiki, nulu volas savar pri nova o 
diferanta vetur-modeli. Pro to, ca-die, nur kelk idealisti ankore 
okupas su pri motor-veturi sur nia planeto, e la majoritato 
egardas li nur kom sen-futura hobio, simpla rarajo... 

Ed il subite inter-ruptis su: 

— Ba! Sat pri motor-veturi! Ni irez vidar la Luni! 

Ed il quik advokis pasanta taxio, stranj e pezoza karoso, 


tirata da tri hororinda drakatra kavali. 


105 


Ni acensis la stranjega veturo, e lente vehis tra la chef-urbo 
di Ork. 
Ye la horizonto, la sis luni di la mikra tre interesiva planeto 


jus komencabis olia cielala baleto. 


Noti pri mikra planeto 


De kelka dii, me esis deceptita, pro nur surfacale explorar 
la planeto, pro poke deskovrar, sen respondi a plura questioni. 

Me e Ork (vi bone memoras: lu e lua planeto sam- 
nomesas), pos promenado, konversadis en drinkerio. E dum 
drinkar plura tasedi de elixiro, ul-sorta teo, kelke simila a tre 
populara teral drinkajo, ni diskutis pri plura temi. 

Me regardis la sunoza peizajo extera. La povoza jorno- 
lumo blindigis mea okuli e me sentis me torporigita da ta sorcoz 
elixiro. 


Ni babiladis... 


(Pri) memoraji 


— Vi celas omno. 
— Ork esas libro apertita. Ni nulo celas. 


— Me ne intencas violacar sekretaji. 


106 


— Ni esas pacema homi. 

— Yes, — me pensis — vi esas pacema, inocenta, 
pueratra, ma sub ta sembli, me divinas altraji. — Ma me tacis pri 
to, e me nur dicis: 

— Ka me questionis vu pri militala povi, pri inter-stela 
floti, pri armi amase destruktiva, pri via projeti relate al invado 
di l’altra planeti? 

Il semblis sincere shokata. 

— Ni ne esas mem kapabla imaginar ta kozi.Quala ideo! 

— Ka vi raptis me? 

— No! To esas ne-imaginebla!.. 

— Se me ul-die sucesos retro-irar ad Tero, ka me devas 
arivar ibe kun la manui vakua? 

— Yes — il dicis — vu retro-iros, same kam vu arivis, ni 
esperas lo... kun la manui vakua. 

Me kelke iraceskis, silence, ma il nur ridetis, inocente, e 
durigis: 

— Esos plu bone... Irgamaniere, vu oblivios preske omno, 
e lo poka quon vu memoros, qua kredos vu? Nulu kredos vu. 

Pri to, 1l kelke eroris, nam me nun plenigas ica kayero per 
kelka memoraji. Ma il esis parte justa, nam, qua o qui, kredos 
oli? Altra-latere, ica memoraji, singla-die, semblas plufebleskar, 


desfacesar en mea mento, quale sukro-peci en tasedo de aquo o 


107 


de... elixiro! 


Alienijeni 


— Kad altra alienijeni, ultre me, ultempe sucesis arivar a 
via planeto? — me questionis. — Kad esas altra homi, ul-loke, 
en l'universo? 

— No. Esas nulu — il respondis. 

— Ka vu esas certa pri to? 

— Vivo esas skarsa, tre skarsa — il dicis — ol forsan jus 
komencis apene en l'universo... Esas nur kelka organismi... ula 
bakterii... kelka virusi... nula vivo intelektoza. — Ed il montris 
rideto mokanta. — Ni esas, forsan, l'unika speci inteligenta. 

—Ka nula posibleso, do, pri altra civilizuri en l'astral spaci 
ne-mezurebla? 

— L”universo esas granda... 

— E ka vi ne timas alienijeni? 

— No! Ni timas altro.Vi, terani, populizas la spaci per 
pavoriganta kreuri, filii di via timenda imaginaji. Ni timas... 
virusi. 

Me nulo dicis. Quala mentiero, me pensis. Me regardis la 
fora peizajo e stranja hemo-deziro invadis mea kordio. 


Ho, Tero! kara, fora planeto! Quale tu mankas, kun tua 


108 


virusi, tua bakterii, tua folesi... 


Deo-sercheri 


Subite, me memoris la deo-sercheri. Ha! Yen, fine, forsan, 
temo plu facila. 

— Do... esas deo o dei, esas religio che vi. Quo esas exakte 
deo-sercheri? 

Il restis quieta dum instanto, quaze askoltante sekreta 
imperi, misterioze susurata ad-en lua oreli. (Il semblis sempre 
ulo vartar ed askoltar, ante parolar). 

— Li esas Orkani qui devotigas su a serchar Deo. 

—E? 

— Li kapablesas pre-sentar lu. 

— E qua o quo esas Deo, segun li? 

— Lu es spiritajo. 

— E quon li predikas, ta sercheri? 

— Li dicas ke lu esas la fonto di raciono, yusteso, amo. 

— Ka lu esas povoza? Ka lu kreis Ork, I'Orkani, la steli, 
l'universo? Ka lu punisas, ka lu premiizas la homi...? — me esis 
provokema. — Ka lu esas ilu? Kad elu? Olu? 

Il regardis me, perplexa. 


— Ni nulo savas pri lu, ecepte ke lu esas spirito. 


109 


— E pri lo mala, quon dicas la sercheri? Ka lu kreis anke 
lo mala? 

— Li nulo dicas pri to. 

— E, do...? 

— Lu esas misterio... Nulu, mem ne la sercheri ipsa, 
sucesas dechifrar lu. Forsan ni havas mento tro primitiva por ne- 
mediate komprenar o kontaktar lu, ma forsan, uldie, ulo eventos. 

— Mado, ka via Deo ne esas deajo omno-povanta? 

— No! — il semblis ankore perplexa. 

Me tacis e restis pensema. Lu, meditem, fora, semblis mi- 
ridetar: 

— Ka vi ja sucesis trovar lu? — il questionis. — Ne ja, me 
supozas. Ma anke vi pre-sentas lu, ka ne? Vi intuicas lu, pro 
raciono, yusteso, amo, ka ne? Ka vi pensas ke lu esas omno- 
povanta? 

Ma me nulo pluse volis questionar, o respondar. Konkluze, 
me pensis, il volas kredigar da me, ke li serchas Deo e ke nur to, 
serchar Deo, esas lia religio. No, li intencas anke celar lia dei. 
Ta-instante, lua fidem personal roboto, qua sempre ed omna- 
loke sequis lu, proximeskis, por susurar ulo aden lua orelo. “Ha! 


la voco dil mastro!”, me ridetis. Ma me nulo dicis, me nur tacis. 


110 


Me ne memoras quale me livis Ork. 

La orkan drinkajo (forsan drogizita) quan l'orkani tre 
prizas trublis ed ankore trublas mea mento, esis ed ankore esas 
kauzo di mea nuna mental lenteso, segun semblo. 

Ed anke la kayero, en qua me notis mea interviuvi kun 
Ork, lente, diope, des-aparas. 

Balde, nulo restos pri mea sejorno en Ork. 


Ve! 


111 


RAPORTO 


Yuna jurnalisto, ante divenar redaktisto, me debutis kom 
raportisto por nia jurnalo lokala. 

— La direktisto volas ke tu irez al tombeyo municipala — 
on dicis a me, ul-die. — Kun-portez Alcyr, ta fushera fotografero 
(ne justa refero), por la fotografuri — on jokis. — Esas inquesto, 
tu mustas raportar pri desaparo di mortinto qua, segun semblo, 
eventis en la tombeyo municipala. Esas ol-ta ube laboras 
Simbad. Ne obliviez lore interviuvar Simbad... e la mortinto, 
kune, ka posibla, hem! 

On ridegis. 

Ni vehis. Me e la fotografero, mea amiko Alcyr. 

E ni ne rezistis kelke jokar e ridar pri la tot afero dum 
vehar. 

Talesas la yuneso. 

— Quon tu pensas? Quo eventos? — me questionis. 

— Probable nulo — il respondis. — Ka la direktisto 
nultempe audis parolar pri Alpert? Ta notoracha ebriegulo, 
abomininda muzikeracho, qua nur savas drinkar ed enterigar 


homi, mem vivanta, me audacas dicar. — Ni ridegis. — Kad 


112 


anke tu ne konocas lu? Esas il-ta, qua tormentas, qua ple- 
frotachas violino en la Rapnel-orkestreto, en la norda klubo... 

— Ha! Il-ta, yes, me ja vidis lu ibe. Tale, ultre 
muzikeracho, il esas anke tombisto... 

— E sarkifisto — dicis Alcyr. — E la nanulo, qua laboras 
kun lu, il-quan on sur-nomas Simbad, esas lua adyunto e 
protektato. Li esas du fola ebrii, du jokeri, tu vidos. Esas plura 
historii pri li... 

La ideo pri ta vizito en la tombeyo ne plezis a me. Me ne 
pavoras pri to, ma — permisez — me ne esas nekrologisto, nek 
nekromanciisto, me ne prizas vizitar nekropoli, en-irar mauzolei, 
guatar sarkofagi ed adorar cenotafii od mem... respirar exhalaji, 
violacar nichi, molestar mortinti — me dicis ad Alcyr. 

— Ha anke me ne, nur pensar pri la afero, — Alcyr 
komentis — me kelke nauzeis ante la viziono di tombala petri 
kolda, tumefaktanta kadavri, vulturi fluganta, mal-odori 
vaporeskanta, funeristi sudorifanta... hum! Tedanta esamo di 
imaji ed idei asaltas mea imaginado... 

Evidente, ni ne esis felica pri nia jurnalala misiono... ma 
ni ridegis. 

Talesas la yuneso. 

Survoye, ni tacis. Extere, la matino autunala esis mi- 


obskura, griza, tristeta. Paseri flugis nervoze en la aero, 


113 


l'atmosfero esis kelke des-agreabla, la homi sur la strado semblis 
somnanmbula. 

Ni garis l' automobilo apud la portalo. La tombeyo balnesis 
en mi-lumo nebuloza. Proxime, esis autobus-halteyo e kamiono 
charjita per verda legumaro. Du o tri personi vartis l'autobuso 
en la halteyo. Altri ofris la verdaji. Alcyr ek-tiris la fotografilo e 
facis un o du fotografuri del tombeyo. 

En la sam instanto en qua Alcyr apuntabis la fotografilo, 
viro invadabis la fotografajo. 

La viro salutis: — Siori, me absolute bezonas prenar 
autobuso, ma me ne havas pekunio. Ka vi povus donar du moneti 
a me? Me pregas — il esis bas-statura, magra, trista-miena viro, 
vestizita per kostumo griza, fulardo, blua kravato e shui bone 
cirajizita. 

— Me pregas — 1l repetis. 

— Plezure — me dicis e me ek-poshigis du moneti e donis 
li a lu. Il prenis la moneti, feble ridetis, dankis, respektoze, 
reverencis a me, ed ad-iris la autobus-halteyo. 

— Tu donis du moneti!... Ho! Prodigachema meceno! — 
jokis Alcyr. 


E ni en-iris la domeni di Simbad ed Alpert. 


114 


— Ube esas la tombisto, la agento funerala, la geniozo 
muzikala, la ebriulo? — ironioze questionis Alcyr — Ha! Ica 
loko herisigas mea hari. 

E, lor en-irar, ni preske cesis respirar, quaze suspektante 
vaporeskanta miasmi omna-loke. 

— Esas perdo di tempo — dicis Alcyr. — Li certe ja esas 
morte-ebria, ebriega. 

— Quale tu savas? — me nur dicis. 

— Simbad, ta nano giboza, certe esas mem plu ebria kam 
lu, tu vidos. Me konocas li — il insistis. 

La duo esis laboranta en ul-sorta kabano apud la domo. Ni 
en-iris e salutis: — Bon jorno! 

— Bon jorno — li respondis: la giboza nano, per murmuro 
ne-intelektebla. 

La nano esis polisanta sarko per sablo-papero. Botelo de 
brandio esis apud lu, sur la pavimento. Il vishis sudoro de sua 
fronto, prenis la botelo e glutis ek olu bruisoze. Alpert esis 
vestizita per ul-speca uniformo makulizita da cementaco- 
pulvero. Il havis mezurilo en sua manuo e manuagis ulo apud la 
tablo: 1l esis des-stopanta altra botelo. 


Ni prizentis ni. 


115 


— Ni venas del jurnalo — me dicis. — Ni audis parolar 
pri la novaji... Ka nun la kadavri marchas?... Ka mortinto des- 
aparis?... 

Mea questiono iracigis la funeristo. 

— Rakontachi! Absurdaji! — il klamis, indikante Simbad 
per la fingro. — Il kulpas!... Ta stulta nanulo, ta mulo obeza; ta 
ruminero kulpas!... Il imaginas kozi, il propagas li e la homi 
halucineskas. 

Evidente, lo eventinta revoltabis lu. 

— Mado... naracez a ni. Quo eventis? — me questionis. 

— Quo eventis? Nulo. Fakte, me esis inspektanta la tombi. 
Me omna-semane inspektas li, nam me volas omno en ordino en 
mea tombeyo — (quo esis mentio, me mustas dicar a vi). — 
Nulo eventis... me nur trovis fenduro en la tombo-stono di 
sepulteyo, quo esas rara, ma eventas... Me quik pensis pri 
cementacar e reparar olu. E me venis ad-heme por prenar la 
cementac-pulvero e la utensili, e... 

Il inter-ruptis sua frazo, prenis sigareto, acendis olu e 
profitis por drinkar longa glutedo de brandio. 

La nanulo restis preske muta, tempope emisanta soni 
guturala. 

— Ad-vere — il durigis — me ne savas qua produktis ta 


fenduro. La nano restabis ibe, e ta folulo ne rezistis guatar 


116 


interne la sepulteyo. Por to il plu multe pulsis la tombo-stono, ed 
il dicas ke anke la sarko esis ruptita, e... mortinto integra videsis 
ibe... to esas, ulo od ulu, qua semblis mortinto! Il nervozeskis, 
pavoreskis, komencis kriar e ad-kurar la vicinajo. Il produktis 
granda tumulto. E lor ri-venar ad-heme, ta kuriozemo, ta stulto, 
decidis regardar itere aden la sarko, e — segun ke il dicas — la 
mortinto qua esis ibe, des-aparabis! Il lore divenis mem plu fola. 
Il ped-frapis la sulo, il arachis hari de sua kapo ed herbo-tufi del 
sulo e maskis li sovaje, quaze kavalulo. Ed il produktis vera ter- 
tremo. Vicini ad-kuris... Stultajo, to omna...ridindajo! Mem 
policano venis hiere inspektar e pozar questioni, pro la rumori... 

— Hum!...hum!... — la nano nur balbutis. 

— Ka tu vidis la kadavro, hum... integra? — me questionis 
Alpert. 

— No — il nur dicis, iracoze regardante la nanulo. 

— E Paltri, 11-t1 qui ad-kuris lor audar lua krii? 

— No. Nulu regardis ad-interne la sarko. Li nulo vidis. 

— E kad anke vu ne perceptis la desaparo? 

— No, me nulo perceptis. Ad-vere, nulu des-aparis — il 
anke respondis. — Me ne mem regardis ad-en la tombo. 
Konservado naturala di kadavro esas fenomeno vere tre 
ordinara, por meritar atenco, vi savas. La skandalo e la tumulto 


produktesis da ta kavalulo giboza, qua ek-kuris ad-sur la strado 


117 


por naracar en la cirkumaji... La homi esas kurioza pri ta aferi, 
VU savas... 

— E me — jokis Alcyr — me kredis venir por autopsiar 
promenanta kadavro, ma... vu, certe, ja reparis la tombo, ka ne? 
— Yes — respondis la funeristo. — Me reparis olu. 

— Tale ni ne plus havas marchanta mortinto... — dicis 
Alcyr. — Me prizus fotografar lu. 

— Esas nulo fotografinda... — il dicis, e pos instanto: — 
Fotografez Simbad! Il povas posturar quale folo mortinta. — E 
la tombisto laute ridegis, ja extensante itere sua manuo vers la 
brandio-botelo sur la pavimento. 

Me cirkum-regardis. Ul venteto des-agreabla suflis, ed 
autunala folii jiris tra la korto. Kelka nubi griza celis la sun-lumo 
e plu obskurigis la matino. La mur-klozita tombeyo esis oaziso 
di abandoneso. La nano, qua semblis pronta plorar, mungis su 
bruisoze per naz-tuko e drinkis itere ek la botelo. 

— Kad esas en-skriburo sur la tombo? — me questionis. 
— Me prizus ad-irar por lektar olu 

— Esas ne-utila, — 1l respondis — ol esas tombo anciena, 
la yari preske omno efacis. Ma, se vu volas... 

Ni ad-iris. 

Il ne mentiis, on nur sucesis lektar du cifri (3 e 2) e silabo 


(-bert) piktita sur la petro. Ni ri-venis al dometo. 


118 


— Dicez, Alpert, e la matrikulo, ka vua libri ne registragas 
numero dil tombo, nomo dil mortinto, nasko-dato, morto-dato, 
la dio dil enterigo? 

— L'anciena libri perdesis, pro l'inundadi, en la lasta 
printempo... 

— Tale, ni perdis nia voyajo, por nur vidar vi du, fola 
ebrieguli... nula marchanta mortinto — dicis Alcyr. 

— Me timas — dicis Alpert. — To eventas... 

— Ni perdas nia tempo — me dicis nelaute ad Alcyr. 

— Segun semblo. 

— Ni ek-irez. Me adias, Alpert. Danko. Kaze ke, en altra 
okaziono, sepulteyo ruptesos ed mortinto iros promenar, avertez 
ni, me pregas, ante cimentacar la tombo. 

Ni ek-iris e ad-iris l automobilo. 

— E nun, quon ni facez? — Alcyr ridachis. 

Me restis pensema dum instanto e dicis: 

— Ni irez al tombeyo distriktala! 

— Quo? L'altra tombeyo? Ka tu deliras? — Alcyr 
astonesis. 

— Yes, la distriktala, — me respondis — ol distas de hike 
per nur du kilometri cirkume. 

— Ka tu drinkis ek la brandio-botelo di Alpert? Pro quo 


ad-irar ibe? — il questionis. 


119 


— Forsan esas ulo skribinda o fotografinda, qua savas? 
Evidente, me rakontos anke pri la desaparo dil mortinto, certe — 
quo esas nura imaginado di kompatinda nanulo — ma on povas 
dilutar ta rakonto kadre di plu ampla inquesto, exemple pri la 
stando e konservado di nia tombeyi... publika intereso... 

— Yes — nur dicis Alcyr, penseme. 

E ni en-iris automobilo e departis vers la tombeyo 
distriktala. 

Siorino Felpis, vidvino, muliero alta, magra, nigre 
vestizita, la direktisto dil tombeyo, aceptis ni amikale. Elua 
adyutanto, Giardo, alta, mez-eva magrulo, anke esis ibe. 

— Ni esas jurnalisti, siorino. Ni vizitas la tombeyi di nia 
urbo — me explikis. — Ka ni povas ad-irar? 

— Certe, kad ulo eventis? — questionis la vidvino. 

— No, siorino, esas rutino, intereso publika... 

— Certe, siori.... Giardo, montrez la tombeyo al siori. 

E ni ad-iris. 

La magrulo duktis ni tra la voyeti inter la tombi. Omno 
semblis bone konservata, la tombi kalko-indutita, la voyeti 
sorgoze balayita, omno netigita, la petra tombi des-krasizita. 

— Me komplimentas vi — me sincere dicis. 

La magrulo ridetis: — Siorino Felpis prizas omno neta ed 


en ordino. 


120 


Alcyr nur dicis, nelaute — Kompare al tombeyo di 
Alpert... 

Ni arivis al fundo dil mikra tombeyo e sideskis sur tombo 
sen en-skriburo. Giardo prenis fulardo qua jacis sur la petro. Ulu 
certe obliviabis olu, lor vizitar la sepulteyo. 

— La homi sempre oblivias kozi hike — il dicis. — 
Chapelo, binoklo, march-bastono, ca-die, fulardo... — ed il 
faldis olu mashinatre. 

— La tombo havas nula en-skriburo — me dicis. 

— To esas ordinara relate al tombi tre anciena, mem la 
registri dil administrerio esas mankanta. 

Alcyr facis du o tri fotografuri de la tombi e la voyeti. 

Ni restis ibe e babiladis dum preske dek minuti — pri la 
tombeyo, la aferi, la klimato, la laboro... ed ad-iris la dometo por 
adiar siorino Felpis. 

— Ni dankas, siorino, ni komplimentas vu e Giardo. Vi 
facas bona laboro hike. 

Elu timide ridetis e dankis. 

En la redkaterio, me ne volis redaktar pri la afero. Me 
raportis nia vizito al redaktisto, rezume. — Skribez — me 
pregas. Lua raporto, balde publikigita, kontenis la kustumala 
trivialaji di ta sorto di naracado, emfazante specale la ne- 


probabla des-aparo dil mortinto — simpla rumoro — pri qua 


121 


responsis l'alarmema, kompatinda nanulo. Nula fotografuro dil 
nekropolo o sepulteyo adjuntesis al artiklo. 

Du o tri semani pasis. La afero preske obliviesis. 

Ul-matine, Alcyr ek-iris sua fotografala laboratorio, kun- 
portante fotografuro e plu-grandigita kopiuro de olu en sua 
manuo. Il semblis kelke pala ed anhelis. 

— Regardez, regardez atence — Ed il extensis 
fotografuro ed ampliguro a me. 

Me prenis ed examenis li. 

En l'unesma instanto mea regardo nur absorbis imajo dis- 
solvita: autunala cielo griza, funde, ne-preciza makuli en l'aero 
— ka paseri? ka folii autunala?... Ma, subite, me rikonocis klara, 
neta homal vizajo, kum regardego stampita ye la dextra angulo 
dil fotografuro...! Esis la vizajo kelke deformata, (pro troa 
proximeso dil lenso dil fotografilo) dil viro qua invadabis la 
fotografado da Alcyr lor demandar moneto de me, proxim la 
tombeyo. 

— Videz, esas lu! — Alcyr klameskis — Esas lu!... la viro 
qua demandis moneto!... Ka tu memoras quon Giardo trovis sur 
tombo? Regardez itere, atence, — il repetis — regardez, ed il 
indikis la fotografuro per la fingro. 

— No, me ne memoras. 


— Regardez itere — il insistis. 


122 


Me atence regardis la homala formo sur l'ampliguro. 

Yes, la fotografato metabis fulardo sen-dubite, la fulardo 
quan Giardo rekoliabis apud la tombo dil tombeyo distriktala. 

— E do? — me dicis. 

— Evidente, — dicis Alcyr — ed il extensis sua brakio 
vers me, me sentas gans-pelo en mea korpo, mea hararo 
herisesas — evidente la mortinto trans-lojis, ek-iris sua tombo, 
demandis moneto de tu, por trans-lojar ad altra tombo, ad altra 
sepulteyo. 

— Por? 

— Qua savas? Forsan por jacar en la tombo di sua 
amoratino... — dicis Alcyr. 

I ridis. Ni ridachis. 


Talesas la yuneso... 


123 


SIORINO CLEMENS E LA ROBOTO 


Omna-semane me vizitas okadekyara siorino Clemens, 
mea olima profesoro pri Angla Linguo e Literaturo. Nun 
retretinta, el esas anke skriptisto e poeto laureata, e lua hobii esas 
guach- ed aquarel-pikturo, e la Historio di Roma, pri quo el 
mantenas signifikiva biblioteko. Ni developis nia amikeso de- 
pos ta tempo skolala, ed ol plu-profundeskis pos la morto di elua 
spozo, injenioro Paul Clemens, anke amiko di me. 

Ca-semane, quankam mea vizito esis ja previdita, el 
anxioze telefonis, nam el volis anuncar ke el lokacabis roboto e 
volis prizentar lu (yes, me skribas “lu”, ne “olu”) a me. 

On bone savas ke en nia lando on ne kompras roboti, ma 
lokacas li, nam la guvernerio monopoligas lia fabrikado e 
manteno. 

Lokacar roboto esas tre chera e tre burokratal afero, qua 
demandas tempo, pacienteso e pekunio. 

Nur richi sucesas lokacar roboti, ma la guvernerio rezervas 
kelka exempleri por ciencozi, artisti ed intelektozi. 

Tale, siorino Clemens recevabis roboto, gratuite. 


El prizas chokolado e flori. 


124 


Pro to me esis kun-portanta chokolad-buxo e rozo-buketo, 
kande me hiere sonigis la pord-klosheto an lua apartamento. 

Lore aparis.. UL-SORTA MANEKINO! vestizita per 
moderna uniformo beja, mieno kelke artificala ma, entote, 
preske homala, rezume, homatra ento bon-aspekta. 

— Bona vespero, profesoro — (to reale ne importas por 
nia rakonto, ma me obliviis dicar a vi, ke anke me esas profesoro, 
quankam ne pri linguo o literaturo) il dicis — esez bonvenanta. 

Ta-instante me ne sucesis evitar, ultre surprizo, kelka 
embaraseso. (Quale on parolas kun roboto?) e me preske donis 
a lu la chokolado-buxo e la buketo. Me havis impreso ke lu 
perceptis e ke lu juis mea embaraseso. 

— Me esas Rob, profesoro — il dicis. — En-irez, me 
pregas. 

Siorino Clemens quik en-iris la vizit-chambro. Ni inter- 
salutis. Me kisis lua fronto ed ofris la chokoladi e la flori. — Ha! 
Umberto, lasez to, ne bezonesas, vu savas... — Ed el ridis. 

La yuna manekino delikate inklinis la kapo, livis ni e, per 
pazeti lejer e silencoza, direktis su vers la koqueyo. Ni ad-iris la 
drink-fumeyo, ube dozeno de libri dispersite jacis sur la tableti e 


la sidili. 


125 


— Bone, siorino, hodie ni havas temo certa por nia 
babilado: roboti! — me dicis. — Ka vu joyas, ka vu esas felica 
pro vua roboto? 

— Extreme, Umberto. Me ne savas quale, antee, me povis 
vivar sen Rob. Lu arivis en bona tempo. — Ni sideskis, singlu 
en sua stulego. 

Me regardetis posh-libro sur tableto: 7, Claudius, the God. 
— Ha, vu ri-lektas Robert Graves. 

— Yes — el respondis. — Videz, Rob ja merkis omna 
tituli e plasi dil libri en la biblioteko. Lu ek-prenis Claudius de 
sur tro alta tabulo, ube ol jacis de kelka monati. — Ha! En mea 
evo, me devas evitar skali, pro la falo-risko. Ha, la evo! — Rob 
esas tre ajila, vera equilibristo e ne mustas tro serchar ube libri 
celas su. 

Ta-instante la roboto en-iris la salono ad-portante du 
scotch e pozis la drinkaji sur la basa tablo avan ni. 

— Danko, dicis siorino Clemens. — E, pos pauzo: — Ha! 
Humberto, Rob esas kompano ideala. Ni l'evozi riskas tre facile 
falar, quo esas grava, vu savas. Plurafoye lu ja sokursis me justa- 
tempe, exemple, kande me esis preske falanta pro mis-pazo sur 
tapiso. Ed ultre prenar libri de sur alta tabuli lu esas omno quon 
on povas expektar. Plu utila kam hundo, o kato... — el ridis. — 


Lu esas kompano ideala ultre sekretario kompetent ed efikiva. 


126 


Lu recevas e transmisas telefon-mesaji, quaze telefonilo. On ne 
bezonas serchar telefon-aparato. Mem plu bone, lu dijitaligas 
mea texti e tre bone inter-relatas kun la komputoro. Fine, ka lu e 
la komputoro ne esas kuzi? Lu helpas anke en la koqueyo. Lu ne 
manjas o drinkas, ma lu savas preske omno pri koquar. On nur 
mustas kelke surveyar lu, pro la salo e la kondimenti. Lu 
manuagas forno e padeli quale vera koqueyestro. Lu konocas la 
dishi. Umberto, lu kapablesas parolar altra lingui, ed esas sam- 
tempe ciencozo ed ecelanta konversero. Lu ludas shako kun ti 
qui prizas ta ludo. Lu povas ri-produktar muziko quale son- 
aparato, fakte lu esas anke to, e pleas mea favorata opereti, ed 
anke esas vera enciklopedio marchanta. 

— Ma, lu minacas l'employeso! — me klamis. 

— No. 

Ni par-drinkis nia drinkaji. 

— No, me pensas — el dicis, ed invitis me ad-irar la 
manjo-chambro. Ni pasis tra la studieyo por vidar elua plu 
recenta guachi ed aquareli. Survoye, el haltis avan la eskalero, 
sub ol-qua, en chambreto — el dicis — pulsis l'anmo di Rob, ul- 
sorta zumanta rektangulo simila a lada sardin-buxo, kun plusa 
lumeti cintilifanta sur olu. 

— Saveskez, — dicis siorino Clemens — ta mashino 


komunikas kun la Grand Anmo, la Omno-Matro che la 


127 


laboratorii centrala dil guvernerio, ol esas la konekto e la esenco 
di Rob. 

En la manjo-chambro, Rob pleis la garsono e joye kantetis 
dum ke ni parolis pri altra temi, kam roboti, ed lu preparis la 
dishi. 

— Dineo esas pronta! — anuncis Rob. Ed lu ad-portis la 
pladi. 

Dineo saporoza: tartare de legumes e langostines, sequata 
da polpete al tonno e patate. Anke la vino esis tre bona. 

Mea komplimenti al koqueyestro — me salutis. Lu ridis. 

Pos dineo ni retro-venis al fum-drinkeyo por ibe vartar la 
liquoro e la kafeo, fumar kelka sigareti e riprenar nia konversado 
pri roboti. 

— Interesivajo, — dicis siorino Clemens — hiere me 
lektis, en jurnalo, noto quan me komentis kun Rob, noto segun 
olqua, lor la batalio navala di Actium en 31 a.K. inter Oktavio, 
Kleopatra e Marko Antonio, il-ci vinkesis pro maral fenomeno 
naturala, nome, “aqui mortinta”. To esus ondo-variado en la 
maro, ul-sorta aqua voyo-traco qua pulsis lia navi ad-avane ed 
ad-dope. Por evitar esar kaptita da ta “aqui mortinta” la navari 
di Kleopatra e Marko Antonio, inter-sequante, abandonis la 


batalio. Me komentis ta jornalala interesivajo kun Rob. Ka vu 


128 


savas quon 1l dicis? “E la navaro di Oktavio, kad ol ne minacesis 
da ta “aqui mortinta”?”. Lu mi-ridetis. 

Rob ad-portis la liquoro e la kafeo, ed ek-iris. 

— Umberto, Rob esas ne-remplasebla. Por la oldi quala 
me, roboti for-irigas solitareso e ad-portas sekureso e libereso. 
Fakte, Cienco, per la roboti, ri-novigis sklaveso, sklaveso qua ne 
sakrifikas reala homi; okazione, la vorto robota, qua unesme 
aparis en teatrajo da Karel Ĉapek, signifikas “punis-laboro” en 
la Cheka, on dicas. 

— Me devas konkordar, profesoro — me dicis. — Por la 
evozi li povas esar tre, tre utila, ma, altra-latere, ka ne esas riski? 
Kelki komentas ke on mustas atencar, omna-kaze roboti 
apartenas al guvernerio. E, bone, vu ne esas danjeroza opozanto 
a la nuna guverno-sistemo, ma, permisez, vu esas, on povas 
dicar, kelke kritikema pri la sistemo. Bone, kelki dicas ke la 
roboti esas statala sekures-agenti, vasali, sbiri, responsiva pri 
surveyar la civitani, favore organizuri oficala... hum.. por 
spionar civitani, la elito. Ka vu ne timas ke Rob?... 

— Li povas surveyar me — volunte el inter-ruptis me. — 
Me esas persono ne-atakema, me ne komplotas en la ombri... 

— Yes — me konkordis. — Ma la roboti ipsa? Ka li esas 


fidinda? 


129 


— Ha! Ad-vere to esas questiono qua naskis de l'unesma 
fiktivaji pri roboti. Rakonti, fantaziaji pri kontre-homa agadi e 
mem robotala militado kontre civilizeso. No, me ne kredas. To 
esas supersticoza timi. 

— Do vu kredas pri la quar legi di robotiko, da Isaac 
Asimov, pri lua romani “La Roboti”. 

— Fakte, me kredas. Me pensas ke on erore timas roboti. 
Li esas mashini, ma quaza homi, tote ne nia konkurencanti. Li 
ne havas homal anmi, spiriti, li esas automati, androidi, kreuri 
artificala, ma anke li ne esas marioneti o nura mekanismi. Li ul- 
sence havas matematikala existo, li nur ri-produktas homo. Ni 
esas ankore en Bronz-Epoko dil roboti. La ciencozi e teknikisti 
tote ne es pronta, nun-epoke, por krear cent mil milioni de 
neuroni, centi de bilioni di cerebrala konekti di reala homo, mem 
en la maxim avancinta modeli, ti, quale on dicas, dil kinesma 
generaciono. To esas mem utopiala. On multe spekulas, teorie. 

— Permisez, profesoro, — me dicis — vu preske 
konvinkas me, ma, permisez, me kredas ke esas ne-posibla 
produktar homatra mashini, kapabla konciar, pensar, exekutar 
homal agadi sen, ul-maniere, transferar a li vera homala stando. 

— Yes, me mustas konkordar kun vu, Umberto. Ma kelki 
dicas ke mem en la kinesma robot-generaciono, lor fabrikesar, 


kelka roboti, ul-sence, per falii e intencata mis-funcioni, mem 


130 


per su-ocido, tote refuzas asumar homal mentala rango o stando, 
li riskas dementeskar e demandas retro-venar al stando di pura 
roboto. Li — on dicas — ne volas la kompleta sentemeso dil 
homala anmo — esperi, timi, jui, terori, joyi, envidio, odio, amo, 
iraco, jaluzeso —rezume, li ne aceptas la homala vivo. On 
rakontas mem ke un ek ta kinesma-generaciona roboto 
argumentis ke homal anmo esas quale monet-peco, qua havas 
aversa facio e reversa facio, lo bona e lo mala en la sama moneto. 
— Ni volas esar un-facia moneto, qua ne konocas sua reverso — 
lu dicis. — Ni nur volas aquirar la ago e la penso, la homal 
kapablesi ed habilesi, ma ne juar nek sufrar pro la spirital homala 
stando. 

— Ne-kredebla — me dicis. — Malgre to, roboti havas 
emoci e mem pasioni. Kelko ek la homala stando mustas ne- 
eviteble penetrar lia interna mekanismi... 

— Yes, ulo certe penetras lia unika monet-peca facio, nam 
li esas quaza homi, ne nura mekanismi o marioneti. 

Esis ja tarda. Tempo lasar siorino Clemens repozar. 

— Ka Rob dormas? — me dicis. — Ka la androidi sonjas 
pri mutoni elektrala, quale questionis Philip Dick en la titulo di 
lua libro? 

— Forsan — dicis siorino Clemens. — Ho! Umberto, me 


tre dankas vua vizito. Bona nokto. 


131 


— Plezure — me respondis, e me kisis elu, sur lua fronto, 
me adiis ed ek-iris la apartamento. 

En la en-ireyo dil edifico, lor ek-irar, me renkontris 
grupeto de roboti, qui anmoze ma silencoze babilis e ridis. 

— Bona nokto — li dicis ridetanta. 

— Bona nokto — me respondis 

— Ka V'infanti di Deo? — me questionis me ipsa. E me 


ad-iris mea automobilo e for-vehis. 


132 


CHE LA LINGUIFERIO 


Me prizas uladie promenar, lente trairar la stradi dil urbo, 
vidar domi, placi, automobili, homi... Hiere, dum vagar, anciena 
domego atraktis mea atenco ed ecitis mea kuriozeso. Me haltis, 
e mea regardo falis sur plako fixigita proxim la en-ireyo di 


edifico. La literi esas kelke efacita, ma on povis ankore lektar: 


Linguiferio Bab 
— Bonvenez! — 


Ek l'internaji venis bruiso infernatra de mashini, de krii, 
de ridadi ed imperi. 

Ta-instante, la chefo ipsa aparis. Il esis alta-statura, magra, 
bonvolanta homo, qua salutis me per joyoza “bon-jorno!” ed 
invitis me en-irar. 

— En-irez — me pregas. — Ka vu interesesas pri ula 
linguo, partikulare? Hike vu trovos omno quon vu bezonas. 
Omna linguifisto o lernanto esas bonvenanta. En-irez, 
produktez, o simple lernez linguo, segun vua inspireso, prefero 
o gusto. 

Me restis impresita pri ta “produktar”. 


— Kad esas posibla? Ka ni bezonas produktar lingui? 


133 


— En-irez, en-irez, me pregas...Yes!Yes! L”imaginado 
esas la limito. Hike, irgu povas selektar idiomo, fasonar olu 
segunvole e balde ek-irar portante nova linguo. 

— Ka nova linguo? 

— Bone, ne nova, exakte, ma...— ed 1l insistis: — En-irez! 
Akompanez me! Probez! 

Me kelke en-iris la linguiferio, juste por plu bone vidar la 
Babilonatra agiteso di homi, komputori, mashini... 

Ma, por quo li produktas nova lingui? Ka ni ne havas 
suficanta? 

La magrulo regardis me ridetante: 

— Reale, — il dicis — li serchas... li probas developar 
linguo... perfekta! Ma ne esas nur to, on anke probas salvar 
lingui desaparinta. 

Me cirkum-regardis. Ibe esis afishi pri omna lingui — 
naturala, artificala — omna-loke an la parieti. Plur amatora 
linguiferi proximeskis, kun broshuri, paperuyi, propagandili, en 
sua manui. Uli parolis per linguo inventita, altri montris lerno- 
libri freshe imprimita. Omni preske samtempe inter-parolis ed 
inter-diskutis, pri la defekti e qualesi di lia lingui. Li questionis, 
ka me ad-portabis ula novajo, o quala linguon me intencas 
studiar o modifikar. Ma kande me dicis a li ke me ne esas 


interesata, li unope foriris kelke deceptita. 


134 


Dum ta poka instanti me balde perceptabis ke la plura 
lingui ibe ofrata nur esas ulsorta “varietato” di poka e konocata 
lingui nomizita “artificala”. 

La direktero konfirmis mea impreso: — La bazala lingui 
esas poka, — il dicis — e, ad-vere, nia klientaro ambicias 
maestreso pri la afero, ma nur sucesas ulfoye modifikar, ulfoye 
alterar, hike, ibe, kelk aspekti di lingui quin, en la pasinto, saji e 
maestri vere kovis... Uli volas simpligar la pronomi, altri 
modifikar la verbala konjugado. Ici vizas certena prepozicioni, 
iti la konjuncioni... Forsan, qua savas, per ta centi, ta mili, ulo 
fine rezultos. Li esas quaze linguala alkemiisti, serchanta la 
Linguo, la petro filozofiala kapabla transformar ta kruda 
materio, ta metali vulgara, ad oro... la linguo perfekta! Ma esis 
ankore pluse, il durigis: — To esas nur un ek la faki. Esas altra: 
la fako pri la lingui desaparinta, la fako di la maxim parolata 
lingui existanta, la lingui inventita e la lingui desaparonta, quale 
vu ja vidis. 

Me dankis, e me adiis, ma, lor ek-irar, me memoris: 

— Pardonez, sioro, ma quale ta multi inter-parolas, inter- 
komprenas? 

— Ha! — il regardis me kelke surprizita. 


— Li omna komprenas o parolas la Angla. 


135 


LA DOMO QUA PAROLIS NUR LA ANGLA 


Ka domi parolas? 

Yes, moderna domi, kompreneble, domi quala la nova 
domo di Edibert. 

Doktoro Edibert esis sisadek-yara vidvo, richego, tre 
konocata kirurgiisto, qua grande admiris aparaŭ e mashini 
avancinta, nova teknologii, vehili moderna, novaji teknologiala. 

Il ne rezistabis komprar domo revolucionema, domo ad ol- 
qua il povis imperar: “apertez pordo” od “en-swichez disko- 
pleilo, TV aparato”, o mem, “klozez fenestro”, e cetere; domo 
kun ol-qua il povus inter-parolar, ad ol-qua 1l povus pozar 
questioni, exemple: “Domo, quale standos la vetero ca-die? Kad 
pluvos?”, Il revis pri domo state-of-the art. 

Me pregas mea kara lektanto ne atribuar a me des-amikala 
atitudo relate al domi moderna, vehili futurala, novaji — o mem 
ke, malvolanta, me volas sugestar ke omna domi moderna esas 
identa al nova domo dil doktoro. Tote kontree. 

Por entamar, la simpatiinda doktoro, en l'instanto en qua 
me komencas ita naraco pri lua des-fortunoza aquiro, ne esis en 
lua plu bona dii. Evento rara ma prekursora di plu granda 


katastrofo atingis lu kelka dii ante translojo. 


136 


Viro plu kam kalva, preske sen-hara, la doktoro surprizesis 
da forta stono-grelo en la strado, lor ad-irar, pede, serchar sua 
automobilo en apuda gareyo. Lua kapo forte atingesis dal grelo 
e puntizesis da deko de mikra vunduri. Ed anke lua automobilo 
kelke domajesis da la stona pluvego. 

Amiki, kolegi, vicini, ridegis, lor saveskar pri la stranja 
acidento dil sen-harulo. 

Ni esas tala — pronta ridetar pri la mizeri di l'altri. 

Schadenfreude, dicas vorto Germana: “noco-joyo”! 

Ma nulu — amiko, vicino, kolego — povis imaginar, ta- 
instante, ke plu granda katastrofo vartas la plumpa, simpatiinda 
doktoro. 

Pos kelka dii, tandem en sua nova domo, risaneskinte pos 
la trahizera veteral atako, quik pos lojeskar, nia kirurgiisto 
aceptis vesperala vizito da anciena kolego. Il tre juis fiere 
introduktar lua admirinda domo ed olua habilesi e kapablesi. E, 
pluse, lua domo havis mem nomo propra: Doroty. 

— Me esis jus pasanta apude, e me volis salutar e 
komplimentar tu e dezirar kompleta feliceso, tu meritas — dicis 
amiko e vizitanto, anke lu doktoro. — Esas ne-kredebla — il 
dicis, pos vidar la fenestri apertesar e klozesar, la lumi acendar 
ed extingar su, la aerizilo quik suflar, omno segun la imperi — 


voce — da lua amiko. 


137 


E pos rakontar novaji, babiladar dum horo, e joyoze tostar, 
li adiis. 

— Esez tre felica, kolego — dicis la amiko lor departar. 

Doktoro Edibert anxiis pri, tandem, juar sua domo... 
Doroty, restar sola, dum la tri-dia festo, qua jus komencabis. Lua 
maxim recenta fiancitino, Jacqueline, voyajabis, ed il grantabis 
dispenso a la tri dom-servistini. 

Pos ke lua amiko departis, Edibert duris drinkar ed 
imperar, parole: — Doroty, klozez pordo dil salono — od — 
apertez fenestro dil ludo-chambro, od ankore, quik adportigez la 
glacio-armoro movanta, kun plusa wiskio-botelo. — Ad omna 
impero, Doroty — to esas, la Domo — quik respondis: “Segun 
vua imperi, doktoro”. — Doroty, verifikez la pendul-horlojo. — 
La domo regulis la horlojo e deklaris: — Esas dek kloki e kin 
minuti. — En-swichez la sono-aparato, selektez muziko... — 
Quala muziko? — lu surprize questionis. — Vu havas pronunco 
kelke des-facila, doktoro; ka vu povas repetar vua demando, me 
pregas. — Muziko por des-tensar, por drinkar — imperis 
Edibert. — Segun vua imperi, doktoro — Doroty, la dom-voco, 
quik respondis. 

— Hum! — murmuris la doktoro. E la muziko balde 


komencis. 


138 


Ed il duris drinkar, juar la muziko, donar plura imperi a 
Doroty, dum preske un horo. Il fine fatigesis, staceskis: — 
Doroty, haltigez la muziko, me ad-iras la balno-chambro. — E, 
kun-portante la wiskio-glaso, il ad-iris. 

Il razis sua du-dia barbo, kantetis, grimasis al spegulo, e 
pose imperis: — Doroty, apertez la dusho-robineto, plenigez la 
kuvo. — Segun vua imperi, sioro — dicis Doroty. 

Edibert en-iris la kuvo, l'aquo-temperaturo esis tre 
agreabla. Il laxeskis, juis instanti di paco, drinkis sua wiskio, 
kelke dormetis, pose, komencis forte saponagar su, ma... subite, 
l'aquo divenis varmega, ne-suportebla. — Doroty, regulez la 
aquo-temperaturo — il imperis, 

Doroty — to esas, la Domo — nur emisis dolca lul-kanto, 
ultre kelka soni ne-komprenebla. 

La doktoro saltis ek la kuvo: 

— Mala pesto! Per la diablo, Doroty — il imprekis. — Me 
esas saponagita, la aquo esas tro varma, la vaporo plenigas la 
balno-chambro. On nulo vidas sur la spegulo... 

Il furioze fulis la pavimento. 

Nulo eventis. Il ipsa mustis klozar la dusho-robineto. 

Il prenis balno-tuko, vishis la sapono sur sua korpo, sikigis 
su, metis chambro-robo e ad-iris la salono. — Doroty, Doroty 


— 1l klamis, sen ulo obtenar, responde. 


139 


Ta-instante, fenestri komencis inter-sequante apertesar e 
klozesar sen-cese, elektral balayilo aparis an la pordo, en-iris 
rulante e komencis bruisoze balayar la pavimento. La doktoro 
furieskis e violente pedo-frapis la balayilo, qua falis inerta. — 
Ve! To esas la revolto di la kozi, — il imprekis — e tu, Doroty... 
surda e muta. 

En la koqueyo, robineto komencis for-jetar aquo 
abundante ed inundar la pavimento. Muziko laute iruptis en la 
koridori; extere, la dom-alarmi sonadis dum kelka sekundi. 

— Doroty, Doroty! — imploris la doktoro. 

— Parolez Angle, me pregas — dicis Doroty, dolce. 

— Ube tu esis? Tu tacis. Esas la kolmo! Esas komedio! 
Ube esas mea telefonilo portebla? Ha! hike — il klamis. — Me 
ad-vokos teknikisto. — Ed il serchis la numero telefonala di la 
firmo ModernHouse. 

Pos un horo, teknikisto arivis. — Me esas Jack, injenioro 
— dicis Varivanto, lor salutar. — Quo eventis? 

— Simple... la tota domo foleskis. Doroty esas ne- 
funcioniva. 

— Ni videz — respondis Jack. — To esas rarajo... E 
cirkum-regardante: — Doroty, esas me, Jack. 

— Bona vespero, Jack — dolce respondis la domo. 


— Quo eventis?, 


140 


— Segun semblo la doktoro kelke mis-pronuncas la Angla 
— respondis la Domo. — Me havas difikultaji... 

Lor askoltar lo, la mediko frunsis la brovi, sospiris, mute 
iraceskis. 

— Me mustas regardar la kontrolo-centro — dicis 
Pinjenioro e pro ke il ja konocis la domo, il quik ad-iris 
depozeyo proxim fluro dil duesma etajo, por ibe examenar detale 
la mekanismi interna di Doroty. La doktoro sequis lu, dum ke 
Pinjenioro kontinue siflis konocata melodio populara, quo plu 
multe nervozigis Edibert, vartanta sur la fluro. 

— Regretinde... ne esas ankore domi qui parolas nia 
linguo — il komentis. 

— Balde, ni havos li, doktoro — l'1njenioro respondis. — 
La industrio laboras pri to. — Ed il quik chanjis kelka peci en la 
Doroty-mashini. — Yen, probez nun — il fine dicis. — Imperez 
irgo. — Timide, la doktoro demandis: — Doroty, en-swichez 
aer-klimatizilo. La domo obediis. Agreabla fresh aero plenigis 
la domo. — Bone — dicis Jack. — Ta falii esas rara, ma 
tempope povas eventar. Telefonez, se necesa. — Il adiis. 

La doktoro evitis surmenar Doroty per imperi nombroza o 
sen-censa. Il kelke dormetis, spektis filmi, dineis ed iris dormar 
plu frue. Nokte, bruiseti suspektinda audesis kelka-loke en la 


domo, ma nulo eventis. 


141 


Tamen, sequanta-matine, lor drinkar kafeo, il surprizesis 
da bruisego stranja de la kelero. Esis la ventizili, forsan. — 
Doroty, verifikez la kelero... montrez imajo. La TV-skreno (esis 
skreno en singla chambro dil domo, mem en la koqueyo) montris 
ceno obskura. La kelero ne esis lumizita, ma la temperaturo ibe, 
segun indiki sur la skreno, esis ecesiva. — Doroty, regulez la 
temperaturo, tu destruktos mea triadekyara vin-kolekto — il 
klamis. — Segun vua imperi — respondis Doroty. Ma nulo 
eventis o — lo maxim mala — la keler-kalorizilo mis-funcionis 
e la kaloro divenis destruktiva. La vino-kolekto esis 
kondamnata. Doktoro Edibert furieskis, fulis la pavimento itere 
e restis dezolita dum la cetera parto dil jorno. 

Ta jorno e nokto duris plenigesar da falii, da mis-funcioni 
dil domo. La doktoro intencis ad-vokar itere 1'injenioro, ma il 
deskovris ke la dom-telefonili ne plus funcionas, segun ke 
monotone repetis Doroty, lor singla telenon-probo. 

Il serchis omna-loke sua telefonilo portebla: en l'en-ireyo, 
la granario, la balkono, la teraso, la gasto-chambro. Ne-utile, il 
egarabis olu ula-loke e ne sucesis ri-trovar olu. — Per diablo — 
1l itere imprekis, e dum kelka tempo — fakte, hori — il restis 
sidanta en baskul-stulego, penseme, fumante sigareti, sen irgo 
imperar. Il nur repetis, por su ipsa, tempope: esas vera fortuno 


ke Jacqueline ne esas heme. 


142 


Il ad-iris examenar la kontrolo-centro apud la fluro dil 
duesma etajo, ma il quik deskovris ke to esis tasko por 
profesionani dil ModernHouse, ne por amatori. 

Tale pasis la jorno, melankolioze perdita. 

Lor nokteskar, il kelke animesis, sideskis en la salono, 
drinkis wiskio itere, imperis Doroty en-swichar la TV-aparato e 
movigar la glacio-armoro. La Doroty-Domo, kelke balbutis, 
vacilis e, fine, obediis, ma dicis: — Esas ulo stranja, doktoro... 
vua pronunco... 

— Kad ulo stranja? Ka me mis-pronuncas? To esas ne- 
posibla. Explikez... Doroty, me parolas l’ Angla ja de multa yari. 
Me laboris che granda hospitalo en New York, dum tri yari, me 
operacis deki de maladi, dum parolar Angle e komprenesar da 
omni, kolegi, maladi, flegistini, employati... e tu dicas ke mea 
Angla esas kelke stranja... 

— Yes, doktoro — tranquile konfirmis Doroty. 

Edibert plu furieskis: — Ico nur povas atribuesar a tua mis- 
funcionadi, Doroty-Domo. 


La Domo ne respondis. Bruisi audesis de la lesiveyo, la 


koqueyo e la laveyo. — Ek-swichez ta aparati e tacigez ta 
chambri — il imperis. — Yes, doktoro — lente respondis la 
Domo. 


143 


Pos kelka minuti Doroty avertis: — Doktoro, ulu invadis 
ni. Me mustas klozar ed siglar omna pordi e fenestri, ed startigar 
mea sekureso-sistemi. 

— Yes, esas ulu hike: me! — la doktoro furioze memorigis 
da Doroty. — Me, la proprietero! 

— De nun, me funcionos segun sekures-modo — dicis la 
Voco. — Nulu povas en-irar, nulu povas ek-irar, nulu povas ek- 
swichar me; nur Jack. 

— E me? — questionis Edibert. — Me... atencez... tua 
proprietero, tua mastro, me esas hike. 

— Nulu, povas ek-irar od en-irar — Doroty monotone 
insistis. — Pro sekureso — lu ad-juntis. 

— Ma to esas ne-kredebla, to esas komedio o, plu bone, 
tragedio, me esas karcerano en mea propra domo! 

Ta-instante plura bruisi, sifladi e sonadi iruptis omna-loke: 
en la gasto-chambro, la dormo-chambro, la ludo-chambro, la 
skribo-chambro, la biblioteko. La pendul-horlojo dil salono fole 
komencis turnar sua aguli. En la koqueyo, la vazaro-lavilo 
komencis funcionar, en la balno-chambro, la robineti sen-cese 
spricigis aquo, la balno-kuvo plenigesis e la aquo inundis la 
koridori. La kalorizilo central plu-grandigis la temperaturo, 
lampi sen-cese cintilifis omna-loke. Extere, la gazon-arozilo 


komencis turnar e spricigar aquo. Interne, la kurteni dil salono 


144. 


ne cesis levesar e decensar. Vaxizilo e polvo-aspirilo startis, ek- 
iris depozeyo, komencis cirkondar la doktoro. Il abatis li per 
forta pedo-frapi dum bramar ed emisar altra animal-voci e 
furioze fular la pavimento. 

Pose, surmenita, il sideskis, drinkis plusa wiskio, sospiris. 
— Esas ridinda — il balbutis. — Ica domo, mea domo, kustis de 
me plu kam nonacent mil dolari, me regretas. 

Il pensis ad-irar la gareyo, prenar l'automobilo, ad-vehar 
ula loko, ma la domo tota esis klozita. Il ne povis mem ad-irar la 
balkono. — Doroty, — il klamis — ma la Doroty-Domo ne plus 
parolis. 

La doktoro lore memoris, il havis revolvero ula-loke, il 
povus pafar al pordo-seruro, ek-irar. Il lore ad-iris sua chambro, 
ibe trovis revolvero, ma nula kuglo. — Esas ridinda — 1l dicis a 
su ipsa, lor decensar a la salono itere. Il lore anke iris serchar 
skrub-turnilo e borilo, por probar des-skrubagar o borar la 
seruro. Ma il trovis nulo. Tale la nokto pasis. 

Lor la jornesko, dum ankore somnolar, il memoris, la 
revolvero-kugli esas en tir-kesto en la biblioteko. Il staceskis ed 
ad-iris. Il prenis paketo de kugli e la revolvero, ad-iris la 
depozeyo ube stacis la “cerebro elektronikala” dil Doroty-Domo 
e du-foye pafis kontre olu. — Nun me povas ek-irar, domo 


maledikita — ll ridachis e decensis. Ed il ridetis: — Ma, ante ek- 


145 


irar, me celebros mea liberigo. Me drinkos plusa wiskio — il 
dicis a su ipsa. Il sideskis e drinkis, ma, vice glasedo, il drenis 
tota botelo. — Domo dil diablo — il tempope murmuris. — 
Domo maledikita... 

Il fole mokis, imprekis, ridis sen-sence dum drinkar. — 
Me mustas rekuperar mea pekunio. Ka la firmo ModernHouse 
volas spoliar me? — Pos kelka minuti, il staceskis, apuntis la 
revolvero vers la TV-skreno dil salono e pafis du-foye. — 
Doroty, me adias, obliviez me, me divorcas — il ankore klamis. 

Pose, il pafis du foye al seruro, apertis la pordo, ek-iris e, 
de la gazoneyo, duris pafar la kugli restanta vers la domo. 

La vicini pavoreskis lor vidar la kirurgiisto — revolvero 
en-manue, kalsone, mi-nuda, ebria, krieganta — ed ad-vokis la 
autoritatozi. Policisti e pumpisti balde arivis, ri-konocis la 
kirurgiisto, questionis lu: — Quo eventis, doktoro? — Ma il ne 
respondis. Policisto kalmigis lu, prenis lua revolvero. 

Du pumpisti en-irigis lu en furgon-ambulanco por duktar 
lu vers hospitalo. 

Dum vehar, la doktoro questionis: — Ad-ube ni iras? 

— Ne des-quietesez, restez kalma — pumpisto respondis 
— Ni ad-iras hospitalo. 

— Kad hospitalo? Kad hospitalo qua parolas nur l Angla? 


La du pompisti inter-regardis. 


146 


— No, hospitalo qua parolas omna lingui — li respondis. 
La doktoro longe sospiris: 

— Me ne volas hospitalo qua parolas nur l’ Angla. 
Konsternata da lua vorti, li konkluzis: 

— Viro kompatinda, il dementeskas. — E, quiete, li duris 


vehar. 


147 


GLOSARIO 


alienijeno: exterterano. 
difikulta: desfacila. 


geoglifo: granda-skala desegnuro od imajo facita sur la sulo per 
aranjar linei o stoni, skrachar la tero, edc, ed ofte parvidebla 
nur de longa disto o del aero. 


masifikar: 1 igar (valori o produkturi ofte rezervata por eliti) 
konsumebla a la tota socio. 2 normigar (valori, produkturi, 
eso- e penso-manieri) per amasal komunikili, ordinare kun 
povrigo di lia qualeso. 


publisar: aparigar ulo sub imprimita od elektronikala formo, 
igante ol acesebla al publiko (enduktita da Juste, uzata en ica 
verko dal prefacinto, ne dal autoro). 


turmeto: turmatra strukturo sur la dorsal (supra) parto di 
submarnavo, qua salias del aquo kande la navo navigas 
proxim l'aquo-surfaco. [A sail (Usa), fin (Britania), F 
kiosque, G Turm, H torreta, I torretta, R orpaxnenne 
BbIIBH2KHBIX YCTpOĤCTB ] 


148 


Herder Sa (pseudonimo dil Brazilian Idisto Sady Miguel 
Rataichesck) es plu konocata en Idia kom tradukero, ma 
en lua tir-kesti e komputerala arkivi jacas anke sat 
granda nombro de verki original. La 16 rakonti qui 
konstitucas la nuna kolekturo, maxim-granda-parte 
nekonocata e til nun nepublisita, certe impresos e 
delektos la lekteri per sua richa vortaro, vivaca naraco, 
delikata deskripto, e diverseso di temi (amikeso, religio, 
avideso, krueleso kontre animali, vicinal relati, la 
mestiero skripteral, exterterani, roboti, spacal voyaji e, 


precipue, plur-foye, lingui! 


Nulu memoras de kande 
la du olduli, Fratt ed 
~w = Amik, agro-kultivisti, ; 
la proprieteri, vicini de la [= 
mon Ti E ¿y do, tempo de Ka avi, interdis- MA 
S e. 






4 
- 


f O O CU sl 


Woe oeo rr or eya 

AAA AAA 
pPpPSDSSGOGGLSSA SL 
D K-A A-E. Tx e RE AS
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Che la linguiferio"

See other formats
